Türkiyənin aparıcı KİV-ləri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qoşulmama Hərəkatının COVID-19-a qarşı mübarizə üzrə Təmas Qrupunun martın 2-də Bakıda keçirilən Zirvə görüşündəki çıxışında Fransanın müstəmləkəçilik siyasətini sərt tənqid etməsini geniş işıqlandırıb.
Musavat.com xəbər verir ki, qardaş ölkənin Anadolu agentliyində yayımlanan “Prezident Əliyev Fransanın müstəmləkəçilik siyasətini davam etdirməsinə sərt etirazını bildirdi” sərlövhəli məqalədə Azərbaycan Prezidentinin çıxışında dünyada neokolonializm meyillərinin artdığını vurğulayaraq, Fransanı sərt tənqid etdiyi qeyd olunub. Yazıda Prezident İlham Əliyevin çıxışında suverenlik və ərazi bütövlüyünün pozulması, dövlətlərin daxili işlərinə müdaxilə hallarının artdığını, beynəlxalq təşkilatların qərarlarının yerinə yetirilmədiyini, yaxud ikili standartlarla həyata keçirildiyini bildirdiyi vurğulanıb.
“TRT Haber” kanalında yer alan “Prezident Əliyevdən Fransaya ultimatum: Soyqırımlar üçün üzr istə, o adalardan çıx” sərlövhəli yazıda dövlətimizin başçısının Qarabağın otuzillik işğalı dövründə Ermənistanı açıq şəkildə dəstəkləyən Fransaya çağırış etdiyi bildirilib, Azərbaycan Prezidentinin “Qoşulmama Hərəkatının təməl sənədlərində əks olunduğu kimi, biz Fransa hökumətini Yeni Kaledoniya xalqının və Fransanın dənizaşırı icma və ərazilərindəki digər xalqların hüquqlarına hörmət etməyə çağırırıq. Fransanın Avropadan kənarda idarə etdiyi ərazilər fransız müstəmləkə imperiyasının iyrənc qalıqlarıdır” ifadələri oxucuların diqqətinə çatdırılıb.
“Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev qanlı müstəmləkə cinayətləri və soyqırımı əməllərinə görə Fransaya çağırış etdi”, - dövlətimizin başçısının Qoşulmama Hərəkatının Zirvə görüşündəki çıxışına dair “Yeni Şafak” qəzetində dərc edilən məqalə oxuculara bu sərlövhə ilə təqdim olunub. Yazıda vurğulanıb ki, Prezident İlham Əliyev Fransadan müstəmləkə cinayətlərinə və törətdiyi soyqırımlarına görə üzr istəməsini tələb edib.
“Milad” qəzetində yayımlanan xəbərdə də Prezident İlham Əliyevin Qoşulmama Hərəkatının Bakıda keçirilən Zirvə görüşündəki açılış nitqində Fransaya sərt etirazını bildirdiyi vurğulanıb. Yazıda Prezident Əliyevin çıxışından “Fransanı Afrika, Cənub-Şərqi Asiya və digər ərazilərdə Qoşulmama Hərəkatının üzvü olan ölkələrə qarşı müstəmləkə keçmişinə, qanlı müstəmləkə cinayətlərinə, eləcə də soyqırımı aktlarına görə üzr istəməyə və məsuliyyətini etiraf etməyə çağırırıq” ifadələri sitat gətirilib.
“Ensonhaber.com” saytı Prezident İlham Əliyevin Fransanın müstəmləkə cinayətləri və soyqırımı əməllərinə görə üzr istəməsi barədə tələbinin bu ölkənin Prezidenti Emmanuel Makronun Afrika ölkələrinə səfərə başladığı dövrə təsadüf etməsinə diqqət çəkib. Dövlətimizin başçısının “Tarixi müstəmləkəsizləşdirmə prosesi nəticəsində yaranmış Qoşulmama Hərəkatı bəşəriyyətin bu rüsvayçı səhifəsinin tamamilə aradan qaldırılması istiqamətində səylərini birləşdirməlidir” fikrinin sitat gətirildiyi məqalədə bildirilib ki, Qoşulmama Hərəkatı Qəmər Adaları İttifaqının Fransanın müstəmləkə hakimiyyəti altında qalmaqda davam edən Mayot adası üzərində şəksiz suverenliyini həmişə güclü dəstəkləyib.
Türkiyənin “Yeni akit” və “Sondakika.com” və digər KİV-lərində yayımlanan xəbərlərdə də Prezident İlham Əliyevin Fransanın müstəmləkə və soyqırımı cinayətlərinə görə üzr istəməsi və cavab verməsinin vacibliyi barədə fikirləri geniş işıqlandırılıb.
Qardaş ölkə mətbuatında dərc olunan məqalələrdə Azərbaycan Prezidentinin dünya düzəninin yenidən formalaşmaqda olması, “Soyuq müharibə”nin sona çatmasından bəri dünyada ən ciddi Şərq-Qərb qarşıdurmasının yaşanması, habelə BMT Təhlükəsizlik Şurasında islahatların aparılmasının vacibliyi və Qoşulmama Hərəkatının Təhlükəsizlik Şurasında təmsil olunması barədə fikirlərinə də geniş yer verilib.
Bundan başqa, xəbərlərdə Türkiyədə və Suriyada baş vermiş güclü zəlzələ nəticəsində həlak olanların xatirəsinin Prezident İlham Əliyevin təklifi ilə Zirvə görüşünün iştirakçıları tərəfindən bir dəqiqəlik sükutla yad edildiyi, yaralananların tezliklə şəfa tapmasının arzulandığı da vurğulanıb.

Neçə onillikdir ki, dünya ölkələrinin ən sanballı elmi mərkəzləri, tanınmış alimlər, ictimai təşkilatlar təbiətdə ekoloji tarazlığın pozulmasından, bunun insanların həyatına vurduğu zərərlərdən həyəcanla danışır, siyasiləri və dövlət rəhbərlərini bu istiqamətdə fəal və təsirli tədbirlər görməyə çağırırlar. Söhbət ilk növbədə, təbiətdə həyatımız üçün vacib faydalı yataqların istismarı zamanı ətraf mühitin çirklənməsinin maksimum azaldılması, tullantısız texnologiyaların inkişafı, sənaye sahələrinin yüksəlişi ilə əlaqədar dağıdılmış torpaq resurslarının, bitki örtüyünün və sairənin bərpasından gedir. Bütün bunlar yerdə həyatın gələcək inkişafı və insanların sağlamlığı üçün zəruri amillərdir. Təəssüf ki, dünyada gedən siyasi proseslər, başqa sözlə, yeni ərazilər ələ keçirmək, digər dövlətlər üzərində hegemonluq etmək məqsədilə davamlı olaraq baş verən müharibələr nəticəsində ekoloji terror dayanmaq bilmir və nəticədə dəhşətli hadisələr baş verir.
Cənubi Qafqaz regionunda ekoloji və iqtisad terror daha geniş vüsət alıb. Regionda ekoloji vəziyyəti araşdıranda məlum olur ki, Ermənistan Respublikasında ekoloji tarazlığın pozulması ən yüksək həddədir və bu iş əslində ölkədə dövlət siyasətinin mühüm qoludur. Belə ki, Ermənistan ətrafındakı ölkələrə qarşı haqsızlıqla ərazi iddiası irəli sürür. Bu niyyətini həyata keçirmək üçün iqtisadi və hərbi gücü olmadığından ekoloji və iqtisadi terrordan istifadə edir.
Ermənistanın coğrafiyasına nəzər salanda aydın görünür ki, ərazisi yüksək dağlıq məkanda yerləşir. Bu isə o deməkdir ki, mənbəyini həmin ərazidən götürən bəzi çaylar təbii axarı ilə sonradan qonşu ölkələrin ərazisinə keçir və düzənlikdəki daha iri çaylara qovuşur. Coğrafi ərazinin təbii landşaftının xarakterindən Ermənistan öz işğalçılıq siyasətində və azərbaycanlılara qarşı nifrət ideologiyasının həyata keçirilməsində istifadə edir.
Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Beynəlxalq əməkdaşlıq şöbəsinin müdiri Emin Qarabağlı “Report”a verdiyi müsahibəsində deyib: “Azərbaycanın yerüstü su ehtiyatlarının təxminən 70 %-i qonşu ölkələrdə transsərhəd su axınları hesabına formalaşır. Transsərhəd çay olan Oxçuçay Ermənistan ərazisində daim kəskin çirklənməyə məruz qalır” (https://report.az/ekologiya/ermenistanin-oxcucayi-cirklendirmesi-ile-bagli-faktlar-aciqlanib/).
Mənbəyini Türkiyə ərazisindən götürən, Ermənistan ərazisindən keçərək Azərbaycan ərazisinə daxil olan və Araz çayına tökülən Oxçuçay bir əsrə yaxındır ki, respublikamızın ərazisinə çirkab daşıyır. Ancaq müstəqillik illərinin əvvəlindən, ermənilər Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətinə başlayandan bu hal daha qərəzli və təcavüzkar xarakter alıb. Belə ki, hələ sovetlər dövründən ərazisindəki mis-molibden mədənlərinin istismarı zamanı əmələ gələn çirkli suları təmizləmədən Oxçuçaya axıdan Ermənistan hökuməti qəsbkarlıq siyasətinin bir qolu kimi ekoloji terrora başlayıb. Həm Oxçuçayın, həm də Arpaçayın sularını qəsdən çirkləndirməklə Azərbaycanda yaşayan əhalinin genofonduna mənfi təsir etmək məqsədi güdüb.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mikrobiologiya İnstitunun “Elmi Əsərləri” kitabının 2017-ci il nəşrində deyilir: “Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, Ermənistan ərazisindən Azərbaycana daxil olan Araz çayında çirklənmə dərəcəsi digər çaylardan daha çoxdur. Araz çayı Gümrüdən başlayaraq, Naxçıvan MR ilə sərhəd əraziyə kimi axın boyu Ermənistanın 10-dan çox sənaye şəhərnin məişət və sənaye çirkablarını qəbul edir. Düşmən ərazisindən Araza qovuşan Gedərçay, Vorotan, Axuryan çayları son dərəcə zəhərlənməyə məruz qalıb. Onların sularında, demək olar ki, oksigen olmur, turşuluq göstəricisi pH 2,4-ə enir, mikroflora 180-200 dəfə azalır, çay sahilləri boyu bitki örtüyü demək olar ki, məhv olur. Ermənistanla Naxçıvan MR arasında (Sədərəklə Surenavan kəndi) Arazın suyunda fenollar 220-1160 dəfə, ağır metalların duzları 36-44 dəfə (mis, molibden və s.) azot-fosfor duzları 26-34 dəfə, xloridlər 28 dəfə, neft mənşəli karbohidrogenlər 73-113 dəfə ziyansız qatılıqdan yüksəkdir” (AMEA Mikrobiologiya İnstitunun Elmi Əsərləri 2017_15_2.pdf).
“Ermənistan AES-in fəaliyyəti bilavasitə Araz çayı ilə əlaqədardır, hər sutka ərzində Araza 12-16 min m3 çirkab axıdılır, onun gələcəkdə Araz və onun qolları üçün fəlakətlər törətməsi ehtimalı böyükdür. Oxçuçay əslində sənaye tullantılarını Ermənistanın bu bölgəsindən uzaqlaşdıran kollektor rolunu oynayır. Çayın suyu o qədər zəhərlənmişdir ki, burada heç bir canlı yaşamır” (AMEA Mikrobiologiya İnstitunun Elmi Əsərləri 2017_15_2.pdf).
Azərbaycan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin müvafiq şöbələri işğaldan azad edilən Zəngilan rayonu ərazisindən axan yerli çaylarda monitorinqlər aparıb. Oxçuçaydan 2021-ci ilin yanvar-iyun aylarında götürülən su nümunələrində yüksək miqdarda ağır metal, xüsusən mis, molibden, manqan, dəmir, sink və xrom aşkar edilib. Nazirliyin monitorinq hesabatlarına əsasən, “çayda mis-molibden birləşməsinin miqdarı 2, dəmir 4 və nikel - 7 dəfə normadan yüksək olub, çayın rəngi çirkələnmə səbəbindən vaxtaşırı dəyişib. 2021-ci ilin mart ayında çayda qızılxallı balığın (Small Trouit) kütləvi ölümü qeydə alınıb".
2021-ci martın 7-də ETSN tərəfindən Oxçuçay çayının Zəngilanın Şayıflı və Cahangirbəyli kəndlərindəki hissəsində aparılan vizual monitorinq zamanı Azərbaycanın "Qırmızı kitab"ına daxil edilən 227 kiçik qızılxallı balıq və 330 şirbit balıqlarının kütləvi ölümü müşahidə edilib: "Balıqların ölümünə səbəb çayın suyundakı dəmir, mis, nikel, molibden və digər ağır metalların çoxluğu olub. Çayın suyu və dib çöküntüləri nümunəsinin təhlilləri nazirliyin sifarişi əsasında Almaniyanın beynəlxalq səviyyədə akkreditə olunan və sertifikatlaşdırılmış SGS laboratoriyasında aparılıb (“Societe General de Survelliance Azeri Ltd” LLJ ilə müqavilə əsasında)" https://report.az/ekologiya/ermenistanin-oxcucayi-cirklendirmesi-ile-bagli-faktlar-aciqlanib/.

ETSN-nin məlumatında bildirilir: Azərbaycan alimləri 1991-ci ilə qədər Şərqi Zəngəzur və Qarabağ iqtisadi zonasında 167 faydalı qazıntı yatağı kəşf edib və ehtimal olunan ehtiyatlar hesablanıb. 30 illik işğal dövründə erməni işğalçı rejimi tərəfindən qanunsuz olaraq bu yataqların bir çoxu, xüsusən də iri filiz yataqları istismar edilib.
ETSN-i tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərir ki, işğal altında qalan ərazilərdə, o cümlədən “Qızılbulaq” və “Dəmirli” yataqlarında ətraf mühitə, ekosistemə, flora və faunanın təbii balansına hazırda da ağır zərbələr vurulub. Ermənistan və onun tərəfdaşları tərəfindən əlvan və qara metalların, habelə mineral su, Azərbaycan ərazisində faydalı qazıntıların intensiv şəkildə hasilatı həyata keçirilib. “Bu cür talançılıq zamanı heç bir ekoloji tələbə əməl olunmur, resurslar Azərbaycan qanunvericliyi və beynəlxalq standartlarla müəyyənləşdirilən istehsalat həcmlərini dəfələrlə aşmaqla hasil edilir, zəhərli tullantıların yerli sututarlara, çaylara axıdılmasının qarşısını almaq üçün heç bir tədbir görülmür. Bu isə mineral və digər yataqların məhvinə, böyük həcmdə torpaq sahələrinin zəhərlənməsinə, şirin və içməli su mənbələrinin yararsız hala düşməsinə səbəb olur” https://report.az/ekologiya/ermenistanin-oxcucayi-cirklendirmesi-ile-bagli-faktlar-aciqlanib/.
Buy mövzu Azərbaycan mətbuatının daim diqqət mərkəzindədir. “Xalq qəzeti”nin bu istiqamətdə dərc etdiyi məqalədə deyilir: “Qızılbulaq” və “Dəmirli” yataqlarının qanunsuz istismar olunması fonunda erməni faşizminin yuxarıda qeyd edilən barbarlığına diqqət yetirək: “Lixtenşteyndə qeydiyyata alınan “Base Metals” şirkəti 2002-ci ildən etibarən Kəlbəcərin Heyvalı kəndinin yaxınlığında yerləşən qızıl və mis yatağını heç bir əndazəyə sığmayacaq şəkildə mənimsəyərək, nəhayət, tükəndirməyə nail olub.
Ermənistanın “Hetq” nəşrində dərc olunan bir məqalədə deyilir ki, “Base Metals” bu səbəbdən 2013-cü ildə Kəlbəcərlə “vidalaşaraq” fəaliyyətini Ağdərə şəhəri yaxınlığında yerləşən “Qızılbulaq” mis-molibden mədəninin işlənməsində davam etdirir.
Yeri gəlmişkən, burada diqqətçəkən bir məqamı da xatırlatmaq istərdik. Belə ki, əldə etdiyimiz məlumata görə, yuxarıda vurğulandığı kimi, Ağdərə şəhəri ətrafında yerləşən “Qızılbulaq” qızıl yatağı Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ilə bağlanılan sazişə uyğun olaraq “R.V. İnvestment” şirkəti tərəfindən istismar olunmalıdır. Lakin tərəflər arasında imzalanan saziş yatağın Rusiya sülhməramlı kontingentinin ərazisində yerləşdiyi üçün icra edilmir.
Xatırladaq ki, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ilə “R.V. İnvestment Group Services, LL USA” şirkəti arasındakı “Gədəbəy, Qoşa, Ordubad qrupu (Piyazbaşı, Ağyurd, Şəkərdərə, Kələki), Söyüdlü, Qızılbulaq, Vejnəli qızıl-filiz yataqlarının kəşfiyyatı, işlənməsi, hasilatın pay bölgüsü haqqındakı saziş”ə uyğun olaraq 2009-cu ilin iyulundan başlayaraq, Azərbaycanda qızıl hasil edilir. Ölkəmizdəki qızıl yataqlarının işlənməsi ilə bir neçə ildir ki, bu şirkət məşğuldur.
“Dəmirli” qızıl yatağı ilə bağlı isə onu deyək ki, bu ehtiyat da “Base Metals” şirkəti tərəfindən istismar olunurdu. Şirkət təkcə 2019-cu ildə Qarabağdakı qondarma rejimə 38,5 milyon dollar vergi ödəmişdi. Rejimin ixracının 60 faizi, ümumi gəlirlərinin 32 faizi məhz bu şirkət tərəfindən təmin edilirdi.
Azərbaycan Baş Prokurorluğu adı çəkilən şirkətin 2009-2017-ci illərdə “Qızılbulaq” yatağını amansız istismarı nəticəsində 178 milyon dollar qazandığını sübuta yetirib. “Base Metals”in sahibinin Rusiya vətəndaşı Valeri Meclumyan olduğu bildirilib.
Beləliklə, bu gün Qarabağda dağ-mədən sektorunda aparılan genişmiqyaslı biznes təkcə Ermənistanın siyasi liderlərini və “çirkli” “Base Metals”ı zənginləşdirmir, həm də bütün bölgənin ekologiyasına ciddi ziyan vurur” https://xalqqazeti.com/mobile/az/news/117984.
“İsrailin “Kohelet Policy Forum” (KPF) beyin mərkəzi Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərində fəaliyyət göstərən şirkətlərin fəaliyyəti haqqında araşdırma aparıb. Məlum olub ki, Avropanın bir sıra özəl qurumları tərəfindən törədilən cinayətkarlıq əslində bu torpaqlarda qeyri-qanuni məskunlaşmanın fəal şəkildə dəstəklənməsini şərtləndirir. Bu fəaliyyət, bir qayda olaraq, işğal edilmiş ərazidə təbii ehtiyatların işlənilməsini, işğalçı tərəfə infrastruktur dəstəyinin göstərilməsini və bütövlükdə qəsbkar rejimin həyat qabiliyyətinə iqtisadi dəstəyi özündə birləşdirir.
KPF-nin araşdırmasına əsasən, bu qeyri-qanuni fəaliyyətə cəlb olunan şirkətlər arasında bir çox iri və tanınmış brendlər də var. Məsələn, Almaniyanın illik gəliri 16,8 milyard ABŞ dolları olan “Aurubis AG” şirkəti dünyada ikinci ən böyük mis emalçısıdır. Şirkətin səhmlərinin ən azı dörddə-biri adı çəkilən ölkənin “Salzgitter AG” özəl qurumuna – dünyanın ən böyük polad istehsalçılarından birinə məxsusdur.
“Hər il “Aurubis” şirkəti Qarabağdakı qondarma rejimin vergilərinin 35 faizə qədərini ödəyir, “Vallex Group” erməni konqlomeratından 10 min metrik ton blister mis alır və idxal edir, habelə 1200-ə yaxın insanın işlə təminatını reallaşdırır”, – bu faktlar KPF-in hesabatında göstərilib. https://xalqqazeti.com/mobile/az/news/117984
Mətbuatda gedən məlumatlardan məlumdur ki, 44 günlük müharibə ilə ərazilərimiz işğaldan azad olunduqdan sonra "Vejnəli", "Söyüdlü", "Qızılbulaq" və "Dəmirli" iri filiz yataqlarının istismarını aparan xarici şirkətlər ölkədən uzaqlaşdırılıb. Həmin şirkətlər bunlardır: "Kanadanın "Sterlite Gold" LTD və "First Dynesty Mines"; İsveçrənin "Base Metals", "Vallex Group"; Rusiyanın "Geopro Mayninq Gold Company"; İsveç və lixtenşteynli sahibkarların ortaq olduğu Ermənistanın "Armenian Copper Programme"; ABŞ-ın "Global Gold"; Hindistanın "Vedanta Resourcess"  (https://fed.az/az/qarabag/isgal-dovrunde-yataqlarin-qanunsuz-istismari-ile-mesgul-olan-sirketlerin-adlari-aciqlanib-151968).
Erməni faşizmi ətrafda nə varsa hamısını məhv etmək ideyası ilə yaşayır. Onlar təbiətə də erməni olmayan insanlara bəslədikləri nifrəti bəsləyirlər. Xocalı şəhərində azərbaycanlıları vəhşiliklə necə ödürmüşdülərsə, təbiətə də o cür ziyan vururlar. Belə ki, Ermənistan Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində ətraf mühitə, bioloji müxtəlifliyə, meşələrə, yeraltı və yerüstü təbii ehtiyatlara ciddi ziyan vuraraq ekoloji terror aktları törətməyi öz işğalçı strategiyasının bir qolu hesab edir, bunun həll yolu kimi kütləvi şəkildə meşələri yandırır, gözə dəyən yaşıllıqlara od vururlar. Bundan ötrü istifadə etdikləri fosfor bombaları ətraf mühitin zəhərlənməsinə səbəb olur. İşğal dövründə Azərbaycandakı milli parklar da daxil olmaqla qorunan təbiət əraziləri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən genişmiqyaslı yanğınlara səbəb olan raket atəşinə tutulmuşdur. Şuşa şəhəri yaxınlığında meşə ərazilərindəki qiymətli ağaclar fosfor silahlarından istifadə nəticəsində yanmışdır. Nəticədə min illərdir formalaşan torpağın üst təbəqəsi tamamilə yanaraq öz münbitliyini itirib.
“Kiçik Qafqazın Qarabağ filiz rayonunda minerallaşmış mis yataqları yüksək perspektivə malikdir. Bu filiz rayonunda əsasən mis-porfir, qızıl-mis-kolçedan və digər geoloji-sənaye tipli filizləşmə növləri geniş yayılıb. Qızılbulaq qızıl-mis-kolçedan yatağının dəqiq kəşfiyyatı başa çatdırılmış və sənaye ehtiyatları Dövlət balansına götürülmüşdür. Yataq Ağdərə rayonunda yerləşir. Misin orta miqdarı 1,38% təşkil edir”(https://az.wikipedia.org/wiki/Az%C9%99rbaycan%C4%B1n_faydal%C4%B1_qaz%C4%B1nt%C4%B1lar%C4%B1).
Azərbaycan Geoloji Kəşfiyyat Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri Əli Əliyev ötən il dekabrın 14-də “Sputnik Azərbaycan” informasiya agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirmişdir ki, son zamanlar müvafiq qurumların verdiyi məlumata görə, müəyyən edilib ki, əsasən "Dəmirli" mis-porfir yatağında erməni işğalçı rejimi yenidən fəaliyyətini bərpa edib: “Yatağa yaxın ərazidən aparılan müşahidələr nəticəsində müəyyən edilib ki, "Dəmirli" yatağında çox geniş həcmli və ciddi istismar işləri həyata keçirilir”. Azərbaycanın ərazisində bu cür qaçaqmalçılıq yolu ilə təbii sərvətin istismarı qeyri-qanunidir və cinayət məsuliyyəti daşıyır. Buna görədir ki, artıq iki aydır azərbaycanlı fəallar bu cür iqtisadi və ekoloji terrora son qoyulması tələbi ilə Şuşa şəhəri yaxınlığında, “Laçın dəhlizi” üzərində etiraz aksiyası keçirir.
Ermənistanın nəinki Azərbaycanı, hətta bütün regionu hədələyən nüvə terrorizminin də həddi hüdudu yoxdur. Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Zaur Əliyev “Metsamor: Nüvə terrorunun yeni mənbəyi” məqaləsində qeyd edir ki, Ermənistanın keçmiş prezidenti Serj Sarkisyan hakimiyyətə gələndən az sonra Zaxqadzor (Dərəçiçək) qəsəbəsində keçirilən görüşdə ölkələrindəki atom elektrik stansiyasının yalnız iqtisadi deyil, siyasi baxımdan da əhəmiyyət daşıdığını elan edib, bunun regiondakı bütün dövlətlərin onlarla hesablaşmaları üçün yeganə vasitə olduğunu bildirib. Alim qeyd edir ki, 1979-cu ildə işə salınan stansiya cəmi on il ərzində 150-ə qədər kiçik qəza keçirib.

Akademiyanın Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Qurban Yetirmişli “Metsamor” Atom Elektrik Stansiyası regionun ən böyük real təhlükə mənbəyidir” məqaləsində (https://science.gov.az/ru/news/open/16795) qeyd edir ki, Keçmiş SSRİ-də, o cümlədən Ermənistan SSR-də seysmik rayonlaşdırma xəritələrinin tərtibində determinist və genetik metodlardan istifadə olunurdu, yəni seysmik təhlükənin qiymətləndirilməsi zəlzələ kataloqlarında olan tarixi və instrumental yolla yazılmış zəlzələlərin əsasında aparılırdı. 1980-ci ildə tərtib olunmuş Ermənistan SSR ərazisinin seysmik rayonlaşdırma xəritəsində burada ehtimal olunan güclü zəlzələlərin əmələ gətirəcəyi seysmik təhlükə səviyyəsinə görə 12 ballı MSK-64 şkalası üzrə 7 ballı və 8 ballı zona ayrılmışdır. Ermənistanda fəaliyyət göstərən “Metsamor” AES-in inşasına bu xəritə tərtib olunandan çox öncə - 1973-cü ildə başlanmış və xəritə təsdiq olunandan əvvəl 1979-cu ildə istifadəyə verilmişdir. Bu isə onu göstərir ki, stansiya inşa olunarkən onun seysmik təhlükəyə dayanıqlığı ən yaxşı halda 12 ballı MSK-64 şkalası üzrə 8 bala hesablanmışdır. 1988-ci ildə Ermənistan SSR-in 1980-ci il seysmik rayonlaşdırma xəritəsində 7 bal seysmik təhlükə ilə səciyyələnən Spitak bölgəsində daha güclü 9-10 bal intensivlikli zəlzələ baş vermişdir. Spitak zəlzələləsi zamanı Yer səthində uzun məsafədə enli qırılma çatları əmələ gəlmiş, 25000-ə qədər insan həlak olmuşdur”.
Təbii fəlakətlər öz yerində, “Mesamor AES” heç də güvənilən texniki qurğu deyil. Hətta Ermənistanın özündə belə bu stansiyanın əhaliyə gətirdiyi bəlalar kifayət qədərdir. Ekspertlərin "Metsamor" AES-dən radiasiya sızması ilə bağlı aparılan araşdırmaları göstərir ki, stansiyadan insan sağlamlığını təhdid edən səviyyədə ətrafa nüvə axını var. İlkin araşdırmalar göstərib ki, "Metsamor"da 10 mikrosv/saat səviyyəsində nüvə sızıntıları var və bu da insan sağlamlığı üçün olduqca zərərli göstəricidir.
2021-ci ilin dekabrında Yaponiyanın “tokyo-np.co.jp” saytı Qafqaz regionu üçün böyük təhlükə mənbəyi hesab edilən Ermənistanın “Metsamor” atom elektrik stansiyası (AES) haqqında xüsusi məqalə yayıb. “Dünyanın ən təhlükəli atom elektrik stansiyası” adlı məqalədə neçə onillikdir ki, istifadə edilən bu böyük təhlükə mənbəyi barədə ətraflı məlumat verilir. Onun yüksək təhlükəli seysmik zonada yerləşdiyi və heç bir müdafiə sisteminə malik olmadığı xüsusi vurğulanır.
1988-ci ildən bu günə qədər isə AES-də 316 meqavatt gücündə olan ikinci blok həm havaya buraxdığı, həm də su soyutma sistemində olan tullantıları hava və çaylar vasitəsilə ölkəmizə axıtmaqla Ermənistanın Azərbaycana qarşı ekoloji terror siyasətin həyata keçirir.

Ekspertlərin "Metsamor" AES-dən radiasiya sızması ilə bağlı aparılan araşdırmaları göstərir ki, stansiyadan insan sağlamlığını təhdid edən səviyyədə ətrafa nüvə axını var. İlkin araşdırmalar göstərib ki, "Metsamor"da 10 mikrosv/saat səviyyəsində nüvə sızıntıları var və bu da insan sağlamlığı üçün olduqca zərərli göstəricidir.
“Azərbaycanın İşğal Olunmuş Ərazilərindəki Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı” İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Ermənistandakı Metsamor AES-nin yarada biləcəyi fəsadlar və onların aradan qaldırılması yolları haqqında hesabat” adlı layihənin rezümesində deyilir: “Nəticə etibarı ilə üç Qafqaz ölkəsində (Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan) tədqiqatlar aparılaraq Ermənistandakı Metsamor AES və onun törədə biləcəyi fəsadlar barədə önəmli məlumatlar toplamağa nail olundu. Ermənistanda əldə edilən rəy sorğuları göstərdi ki, sərt rejimin hökm sürdüyü bu ölkədə azad fikir söyləməyə qadir olan insanlar da var. Məhz biz virtual araşdırmalarımızla elə insanların hesabına öyrənə bildik ki, Ermənistanda Metsamor AES-nın fəsadları artıq neçə illərdən bəri özünü büruzə verməyə başlayıb”.
Ermənistanın “Armeniya Now.com” saytında 28 aprel 2006-cı ildə dərc edilən “Narahatlıqlar: Metsamor atom elektrik stansiyası işçiləri təhlükə qarşısındadırlar” adlı məqalədə stansiyada çalışan fəhlələrin və ərazidə yaşayan digər vətəndaşların necə radisiyaya məruz qaldıqlarını, sadə vətəndaşların radiasiya nəticəsində necə ömürlük əmək qabiliyyətlərini itirmələrindən, əlil olmalarından yazılıb: “Metsamor AES-də fəhlə kimi çalışan Sergey Qriqoryan deyir ki “pilləkənləri qalxa bilmirəm, çıxanda tənginəfəs oluram. Hava soyuq olsa da, orqanizmimdə tələbat olmadan soyuq su içirəm”.
Maqda Qriqoryan adlı bir qadın deyir: - Mənim ərim stansiyada işləyirdi indi nəfəs ala bilmir, boğulur, daim boğazının göynəməsindən şikayət edir.
1986 - cı ildən Metsamor AES - də fəhlə işləyən Maqda Qriqoryan, A.Qasparyan, Surik Şirvanyan radioktiv metal tozundan zəhərləniblər. Onlar uranı sərinlədən su borularını çilalayırmışlar, bu fəaliyyət nəticəsində onların ciyərlərinə ağır metal daxil olub.
Hadisədən 6 il sonra onlar Moskvada 6 saylı ixtisaslaşmış klinikaya müainəyə göndəriliblər, onların xəstəliklərinə “Kobalt- 60, radioaktiv elementlərin təsiri” dioqnozu qoyulub. Bu xəstəlikdən Surik Şirvanyan 34 yaşında dünyasını dəyişib. M.Qriqoryan və A.Qasparyan 1992-ci ildən əlildirlər. Həmin məqalədə bildirilir ki, həkim toksikoloq Lev Petroşeviç Arteşev şüalanmanın insan orqanizminə təsiri haqqında belə deyir: yüksək şüalanmaya məruz qalan insan bədəni böyük həcmdə enerji qəbuluna məruz qalır ki bu da bədəndə biokimyəvi proseslərin pozulmasına səbəb olur. İnsanda baş ağrıları, öskürək, boğaz ağrıları və toxumalarda dəyişikliklər başlayır. Şüalanma xəstəliyi kompleks kimyəvi proseslərlə davam edir.
Stansiya rəhbərliyi Metsamor AES-in 7 kilometrlik ərazisində yetişən çiyələk və tut meyvəsinin vətəndaşlar tərəfindən istifadə olunmasına qadağa qoyub. Guman edilir ki adları çəkilən bitkilər şüalanmaya daha həssas olduqlarından onların istifadəsi insan bədənində şüalanmanın miqdarını artırar, bu isə insan həyatı üçün təhlükə yarada bilər.
Təbii ki, o qədər də etibarlı işləməyən Metsamor AES bölgə üçün böyük təhlükə mənbəyidir. Metsamor AES köhnə, istifadə müddəti bitmiş avadanlıqla təchiz edilib. Reaktorlarda qəzanın baş verməsi və ciddi qəza baş verməsi ehtimalı çox böyükdür. Metsamor Atom Stansiyası İrəvan şəhərindən 28 km, Türkiyə və İrandan 16 – 60 km, Gürcüstan və Azərbaycandan 120 – 150 km məsafədə yerləşir. Bu məsafə radiasiyanın yayılma sürəti ilə nisbətdə olduqca kiçikdir. Yəni, qəza baş verəcəyi təqdirdə onun törədəcəyi fəsadlardan qaçmaq mümkün deyil. Bu isə yüz minlərlə, bəlkə də milyonlarla insanın ölümlə üz-üzə qalması deməkdir.
2004-cü ildə Avropa İttifaqı “Metsamor” nüvə stansiyasının bütün bölgə üçün təhlükə törətdiyini ifadə edərək Ermənistana AES-in bağlanılması üçün 200 milyon avro kredit verməyi təklif etsə də, Ermənistan tərəfi bu təkliflə razılaşmamışdı https://qafqazinfo.az/news/detail/pasinyan-rusiyadan-ermenistanda-ikinci-aes-tikmesini-isteyir-319693.
Bütün bu sadalanan faktlar və mülahizələr Ermənistanın təcavüzkar dövlət və Cənubi Qafqazda sülhün ən qatı düşməni olduğunu sübut edir. Ona görə də azərbaycanlı ekofəallar Laçın – Xankəndi yolunda davamlı aksiyalar keçirir, dünya birliyinin diqqətini Ermənistan rejiminin ekocinayətlərinə yönəltməyə, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin müvəqqəti olaraq Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan ərazisində ermənilərin qanunsuz hərəkətlətinə son qoyulmasına çalışır. Azərbaycanlı ictimai fəallar bu aksiya ilə Azərbaycanın müvəqqəti olaraq Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altında olan ərazilərində rəsmi Bakının hakimiyyətinin bərpa olunması, qanunsuz istismar fəaliyyətinin dayandırılması, ekoloji cinayətlərin qarşısının alınması, həmin ərazilərdə azərbaycanlı mütəxəssislərin sərbəst hərəkətlərinin təmin edilməsi tələblərini irəli sürür.
Novruz Novruzov
Araşdırmaçı jurnalist

Partiyanın mətbuat xidmətindən saytımıza göndərilən xəbərdə bildirilir ki, Azad Vətən Patiyasının sədri Akif Nağı bölgələrə səfər çərçivəsində Mingəçevir şəhərində olub, partiyanın Migəçevir şöbəsinin üzvlərinin iştirakı ilə iclas keçirib.
İclasda həmçinin partiyanın Siyasi Şurasının üzvləri Şirzad Hüseynov və Tacəddin Əyyubov iştirak edib. İclas Azərbaycanın dövləti himninin oxunması, Türkiyədəki zəlzələ nəticəsində həyatlarını itirənlərin və eyni zamanda Şəhidlərimizin xatirəsinin yad edilməsi ilə başlayıb. Partiyaının Mingəçevir şəhər şöbəsinin sədri Məmməd Sarıyev iclası açaraq, yerli şöbənin fəaliyyəti və digər məsələlərlə bağlı məlumat verib. Sonra partiya sədri A.Nağı hazırkı vəziyyət, yerli şöbənin vəzifələri və digər məsələlərlə bağlı geniş məruzə ilə çıxış edib. A.Nağı məruzəsində partiya quruculuğunun dövlət və millət üçün əhəmiyyətindən, təşkilatlanma işinin vacibliyindən, eyni zamanda dünyada və Azərbaycanda baş verən son hadisələrdən geniş şəkildə danışıb. İclasın iştirakçılarından Şirzad Hüseynov, Tacəddin Əyyubov, Məmməd Sarıyev, Mirməhəmməd Əyyubov, Bəhmən Qəmbərov və digərləri çıxış edərək, qoyulan məsələlərlə bağlı fikirlərini bildirblər. Çıxışların və müzakirələrin gedişində bir sıra problemlər, o cümlədən müxtəlif sahələrə aid regional idarələrin yaradılması, onun müsbət və mənfi cəhətləri, partiya üzvlüyünə insanların cəlb olunması, Birinci və İkinci Qarabağ müharibəsi iştirakçılarının üzləşdikləri çətinliklər, xüsusilə onların əlillik dərəcəsinin müəyyən edilməsi və veteran vəsiqələrinin verilməsi və digər məsələləri gündəmə gətiriblər. Müzakirə olunan məsələlərlə bağlı uyğun qərarlar qəbul olunub. Sonda A.Nağı çıxış edərək yerli şöbənin üzvlərinin sayının artırılması və digər məsələlərlə bağlı tapşırıqlarını verib.

***

AzVP sədri Samuxda olub

Azad Vətən Patiyasının sədri Akif Nağı, partiyanın Siyasi Şurasının üzvləri Şirzad Hüseynov və Tacəddin Əyyubovdan ibarət heyət Samux rayonunda yerli fəallarla görüşüb, aktual məsələləri müzakirə edib. Partiya rəhbərliyi yerli şöbənin bir qrup üzvlərinin iştirakı ilə iclas keçirib. Rayon şöbəsinin sədri, Qarabağ Qazisi İlham Xəlilov iclası açaraq qonaqları salamlayıb, gördükləri işlərlə, həyata keçirilən tədbirlərlə bağlı məlumat verib. İ.Xəlilov təşkilatlanma ilə bağlı üzləşdikləri problemlərdən danışıb, aradan qaldırlması üçün təkliflərini verib. Partiyanın sədri Akif Nağı rəhbərlik etdiyi qurumun yaranması zərurəti, qarşısına qoyduğu vəzifələr, ölkədə siyasi vəziyyət və digər məsələlərlə bağlı çıxış edib. A.Nağı xüsusi olaraq vurğulayıb ki, bu gün Azərbaycan cəmiyyətində Türkiyədəki zəlzələ ilə bağlı narahatçılıq hökm sürür, hər kəs zəlzələnin nəticələrinin aradan qaldırlması üçün əlindən gələni etməyə çalışır. Eyni zamanda Azad Vətən Partiyası maddi və mənivi yardım göstərir və digər işlərdə fəal iştirak edir. Partiya sədri Azad Vətən Partiyasının bu gün və gələcəkdə oynayacağı rol ilə bağlı fikirlərini səsləndirib. Partiyanın Siyasi Şurasının üzvü Şirzad Hüseynov hər bir partiya üzvünün yerlərdə xüsusi fəallıq göstərməsi, öz haqqını müdafiə etmək üçün çalışmasının vacibliyini qeyd edib. Siyasi Şuranın digər üzvü Tacəddin Əyyubov partiyanın hər bir üzvünün hüquqi savadının olması, hüquqi və siyasi maarifləndirmə ilə məşğul olmasının vacibliyini bildirib. İclas iştirakçılarından Qoşun Qəmbərov həm özünün, həm də tanıdığı digər adamların rayonda haqsızlığa qarşı, eyni zamanda müəyyən problemlərin aradan qaldırlması ilə bağlı fəaliyyətini qeyd edib. Çıxış edənlərdən Bəxtiyar Ənnağıyev partiyaya həvəslə qoşulduğunu, qarşıya qoyulan vəzifələrdə əlindən gələni edəcəyini bildirib. Digər çıxış və müzakirələrdə insanları düşündürən, yerlərdə məmur biganəliyi, özbaşınalığı və digər məsələlərlə bağlı fikirlər səsləndirilib. A.Nağı sonda çıxış edərək fikir və təkilfləri ümumiləşdirərək, bütün məsələlərin nəzərə alınacağını, partiyanın fəaliyyətində əsas götürüləcəyini, eyni zamanda nəticəyə nail olmaq üçün Azərbaycan dövlətinin gücləndirilməsinə öz töhfəsini vermək üçün hər bir partiya üzvünün qarşısında vacib vəzifələrin durduğunu, hər kəsin fədakarlıq etməli olduğunu bildirib.

Azad Vətən Partiyasının Mətbuat Xidməti.
11.02.2023.

Televiziyanın əsas funksiyalarından biri maarifləndirməkdir. Ancaq təəssüf ki, son vaxtlar yerli telekanallarda maarifləndirmə ilə ucuz reklamın sərhədləri qarışıb.

Milli,Az medicina.az-a istinadən xəbər verir ki, müəllif proqramlarında əhalini maarifləndirmək adı altında hansısa "ekspert" və "mütəxəssislər" reklam edilir. Manipulyativ xarakterli bu özfəaliyyət tamaşaçıya "tibbi maarifləndirmə proqramı" tipli verilişlərdə daha qabarıq şəkildə diqqəti çəkir.

Əgər əvvəllər telekanallar müxtəlif xəstəliklər, tibbi məsələlər, səhiyyə sahəsində mövcud olan problemlərlə bağlı az-çox sanballı verilişlər hazırlayırdısa, son dövrlər tamamilə başqa tendensiya diqqəti çəkir: hansısa həkimlər canlı yayıma və ya tibbi məzmunlu verilişlərə çağırılır, aparıcı isə qonaqla ciddi mövzuda söhbət etməkdənsə, daha çox onun ünvanına "bəy tərifi" yağdırmaqla məşğul olur. Vəziyyət o həddə çatıb ki, artıq həkimlər ölkənin çox izlənilən tok-şou və populyar şou verilişlərinə belə ayaq açıblar.

Məsələn, teleaparıcılardan Əkbərin, Elgizin, Tarix Əliyev (Tolikin) səhər verilişlərində, Xoşqədəm Hidayətqızı və Zaur Baxşəliyevin tok-şoularında həkimlər ekspert kimi saatlarla otururlar. Əsl şou da elə bu dəvətlər dəb halını alandan sonra başlayıb.

Aparıcılar bu verilişlərdə həkimləri "ölkənin nömrə 1 həkimi", "ən yaxşı cərrah", "ən yaxşı travmatoloq", "ən bacarıqlı ginekoloq" və s. kimi təqdim edirlər. Belə proqramlarda peşə etikası, hətta reklam haqqında qanunun tələbləri ciddi şəkildə pozulur, aparıcılar hansısa "mütəxəssis" barədə şəxsi, subyektiv fikirlərini tamaşaçılara həqiqət, real informasiya kimi sırımağa çalışırlar... Sirr deyil ki, bütün bunların arxasında ciddi maliyyə dəstəyi dayanır.

Vəziyyət o həddə çatıb ki, ölkədə həkimlər qeyri-rəsmi olaraq, 2 kateqoriyaya bölünüb: reklamı güclü olanlar, başını aşağı salıb işini görənlər.

Təbii ki, şou və əyləncəli proqramlarda reklam olunan həkimlərin pasiyentlərinin də sayı artır. Qabiliyyəti, savadı üstün olan həkimlər isə bu reklam şoularına qatılmır və daha az pasiyentlə kifayətlənməyə məcbur olurlar. Məsələnin ziyanlı tərəfi həm də ondan ibarətdir ki, teleaparıcıların sayəsində tamaşaçı pulu olan, ancaq yetərincə bacarığı olmayan belə "həkim"lərin toruna düşür. Pasiyentlər kifayət qədər pul sərf etsələr də, həmin həkimlərin apardığı müalicə və əməliyyatlar çox zaman nəinki uğurlu olmur, hətta bir çoxlarına sağlamlıqlarını itirmək bahasına başa gəlir.

Medicina.az saytı populyar televiziya proqamlarında həkimlərin reklam olunmasının qiymətləri barədə araşdırma aparıb.

Məlum olub ki, telekanalların reklam paketlərindən əlavə teleaparıcılardan Zaur, Xoşqədəm və Elgizin proqramında qonaq kimi iştirak edən həkimlər aparıcıların xüsusi təqdimatı üçün əlavə ödənişlər edirlər.

Belə ki, əgər sponsor paketi 10 min manatdırsa, həkim canlı verilişdə oturmaq və çıxış, xüsusi təriflənmək üçün əlavə 3-5 min manat arası pul ödəyir.

Telekanallarda Xüsusi sponsor qiymətləri aşağıdakı kimidir.

ATV telekanalında Zaur Baxşəliyevin "Bizimləsən" proqramında müvafiq xidmətin qiyməti ƏDV-siz 16-18 min manatdır. Zaur Baxşəliyevin verilişinə şəxsən çıxmaq üçün əlavə ödəniş tələb oluna bilər. Yeri gəlmişkən, aparıcı bu yaxınlarda həyat yoldaşı və özünü "Azərbaycanda ən bahalı reklam edən aparıcısı" elan etmişdi.

ATV-nin "Nanəli" proqramında həkimlərin reklamı ƏDV xaric 9-12 min manata başa gəlir.
ARB kanalında Xoşqədəm Hidayətqızının "Səni axtarıram" verilişində sponsor qiyməti 17-20 min manatdır.
Ətraflı

Ads by
0
Reklamınızı SmartBee ilə effektiv edin.

Verilişin xüsusi sponsoru olmayan (yəni 17 min manatı ödəməyən) həkimi ayrıca verilişə çıxarıb reklam etmirlər. Xoşqədəm Hidayətqızının həkimi şəxsən təqdimatı üçün nə qədər ödəməli olduğu sirr saxlanılır, bunu yalnız aparıcı özü təyin edir.

"Elgizlə İzlə" verilişində reklam paketi 8-9 min AZN-ə başa gəlir. Həkimin verilişdə qonaq kimi təqdimatı, əyləşməsi, ekspert kimi çıxışı 5-6 min manatdır. Bu məbləği Elgiz özü təyin edir və aparıcının özünə aiddir.

Tarix Əliyevin "Ümid ilə gəl" verilişində sponsor paketləri 5 min manatdan başlayır. O verilişinin sponsor, reklam qiymətlərini şəxsən özü təyin edir.

Sponsor paketində həkim və ya klinikanın reklamı rolik şəklində göstərilir və aparıcı tərəfindən səsləndirilir.

Həkimin birbaşa həmin verilişə qatılması, tanıdılması və aparıcı tərəfindən şəxsən təqdimatı ayrıca hesablanır.

Bir neçə il əvvəl Xoşqədəm Hidayətqızının verilişinə qatılan həkimlərdən biri hər ay üçün əlavə pul ödədiyini bildirib:

"Kanala ayrıca reklam paketi ödənişi etdim. Xoşqədəm xanımın verilişində təqdimatı üçün ayrıca pul verdim. Həmin vaxt xəstə çox oldu, otağımın qarşısı dolu idi. Özəl klinika rəhbərliyi bunu görüb, mənə ayrıca mərtəbə ayırdı, otaqları çoxaltdı. Klinika bizə reklam üçün pul vermir. Həmin il mən telekanallarda müxtəlif proqramlara 35 min pul xərclədim. Bu məbləği ikiqat çıxardım. Amma sonra pandemiya oldu. Daha sonra icbari tibbi sığortaya görə xəstələr mənim etdiyim əməliyyatı sığorta ilə etdirməyə başladılar. Ona görə xəstə sayı çox düşdü. İndi həmin verilişlərdə reklam qiymətləri qalxıb".

Adı çəkilən verilişlərdə aylarla "ən yaxşılar" kimi təqdim olunan göz həkimi, ginekoloq, cərrah, travmatoloq, pediatr, kök hüceyrə mütəxəssisləri, eləcə də uroloq və böyrək həkimlərinin reklamdan sonra qəbul qiymətlərinin artdığı da bildirilir.

Xüsusən bölgələrdən həmin həkimlərin qəbuluna xəstə axını müşahidə olunur. Xüsusən yaşlı nəslin nümayəndələri yaxınlarından onları Zaur, Xoşqədəm və Elgizin reklam etdiyi həkimə aparmağı tələb edirlər.
Beləcə, aparıcıların reklam etdiyi həkimlər peşəkar həmkarlarını üstələyir, onların kabinetlərinin qarşısında pasiyent növbəsi yaranır. Bəzi həkimlər bir gündə 50 xəstə qəbul edir və təbii ki, gəliri artır. Daha sonra onlar bu gəliri növbəti, daha yüksək məbləğli reklam dövriyyəsinə buraxır.

Bir maraqlı nüansı da qeyd edək ki, tanınmış göz həkimi, professor Rasim Hacıyevlə müsahibə zamanı həmin aparıcılardan birini öz uşağını müalicə üçün onun qəbuluna gətirdiyinin şahidi olduq. Hətta həkimdən yarızarafat, yarıciddi "aparıcı niyə övladını reklam etdiyi "bir nömrəli göz həkimi"nə deyil, sizin yanınıza getirir" sualını verdik. Belə aydın olur ki, teleaparıcılar öz və ailə üzvlərinin sağlamlığını reklam etdikləri və xalqa məsləhət gördükləri həkimlərə etibar etmirlər.

Həkimlərin reklam olunmasının qanunvericiliyə və tibbi etikaya nə qədər uyğun olub-olmadığınına gəlincə, bu barədə elə tanınmış həkimlərin rəyini soruşduq.

"O cür reklam olunmaq həkim adına həqarətdir"
Adil Qeybulla professor, tibbi ekspert:

"Azərbaycanda həkimlərin reklam olunma forması dünyada analoqu olmayan biabırçılıqdır. Bu qədər pulu verib efirə çıxırlar, aparıcılar da onları "1 nömrəli həkim", "ən yaxşı həkim" adlandırırlar. Hansısa həkimin bu təqdimata razı olması, onun öz peşəsinə və həmkarlarına qarşı həqarətdir. O aparıcılar pul üçün hər şeyə gedirlər. Onlar üçün "ayıbdır" sözü yoxdur.

TƏBİB, Səhiyyə Nazirliyi, hətta İcbari Tibbi Sığorta, Teleradio Şurası hara baxır? Həkim yalnız və yalnız tibbi profilli mətbuat vasitəsində öz sahəsi üzrə yeni müalicələr barədə informasiya verməlidir. Amma televiziyada "yalnız bu həkimə gedin, başqa yerə getməyin, bu, ən yaxşısıdır" kimi çağırışlar yolverilməzdir. Bu, başqa həkimlərin hüquqlarının tapdanması və icbari tibbi sığorta sisteminə keçən ölkəyə zərbədir. Mən belə şeylərin əleyhinəyəm. Mən özüm reklamdan, televiziyalara pulla çıxmaqdan uzağam. Fərdi, korporativ maraqlara keçmək yolverilnməzdir. Bu, həm mənəvi, həm də hüquqi məsuliyyət yaradır".

"Dünyada 1 nömrəli həkim anlayışı yoxdur, bu, insanları aldatmaqdır"
Aydın Əliyev, həkim radioloq, Azərbaycan Həkimləri İctimai Birliyinin sədr müavini:

"Birmənalı olaraq, həkimlərin pul, xüsusən də bu qədər yüksək məbləğ qarşılığında efirdə reklam olunması yanlışdır. Həkimin yüngülvari təqdimatı gedə bilər. Saytlarda, sosial şəbəkəsində özü barədə konkret məlumat, gördüyü işlər və s. barədə məlumatlar yayıla bilər. Xüsusən də yeni başlayan həkimlərin bunu etməsi qismən başadüşüləndir. Yaxşı həkimlərin isə buna heç vaxtı yoxdur. İnsanlar tanımalıdır həkimi. Məşhur verilişlərdə aparıcıların bu məsələni şouya çevirməsi, kimisə "nömrə 1" adlandırması, həkimin də bunun qarşılığında pul ödəməsi biabırçılıqdır. Dünyada "1 nömrəli həkim" anlayışı yoxdur. Aparıcıların ucuz şou xarakterli "Xəstə ölürdü, bir iynə vurdu dirildi, "Filankəsin əlacı tapılmırdı, bu həkim tapdı" kimi fikirləri insanları aldatmağa xidmət edir. Bu, eyni zamanda həkimin savadsızlığından xəbər verir.
Mən 20 ildən yuxarıdır bu sahədəyəm, bu illər ərzində otağını kral otağı kimi bəzəyən, divarına getdiyi bütün kursların sertifikatlarını düzən, bütün günü salonlarda, çəkilişlərdə olan kişili-qadınlı həkimlərin, şan-şöhrəti sevənlərin həmişə savadsız, yarımçıq insanlar olduğunu görmüşəm. Yaxşı həkimlər oxuyur, xəstəylə məşğul olur, onun heç bəzənməyə, reklama, salonlara getməyə vaxtı belə olmur. Həkimin göstərişə ehtiyacı yoxdur. Təəssüf ki, bizdə cəmiyyətdə problem var, insanlar belə şeylərə önəm verir, bahalı həkimə, reklama inanır. İnəyini, qoyununu satıb rayondan həmin həkimin yanına gəlir və möcüzə gözləyir. Pullarını sağa-sola xərclədirlər, amma nə müalicə alır, nə düzəlirlər. Ümumiyyətlə, ucuz, şou xarakterli həkim, səhiyyə reklamlarını ləğv etmək lazımdır. İnsanları aldatmaq cinayətdir. Mən bir həkim kimi heç vaxt belə reklamlara getməmişəm. Heç o verilişlərə də baxmıram. Tibb xidmət sahəsidir, insanların sağlamlığının keşiyində durmalıdır. Milyonçu, məşhur olmaq istəyənlər gedib şou bizneslə məşğul ola bilərlər".

"Aparıcılar çempionat keçiriblər ki, 1 nömrəli həkimdən danışırlar?"
Fuad İslamzadə , "Tibb" jurnalının baş redaktorunun müavini:

İqtisadi rəqabət və bazar münaibətlərində reklam verən və o reklamı əhali arasında yayan şəxslər ədalətsiz rəqabətə yol verməməli, digər şəxslərin mənafeyinə zərər verəcək addımlar atmamalıdırlar. "Reklam haqqında" qanuna görə, heç bir məhsul və ya xidmət növünü "ən yaxşı", "ölkədə bir nömrə", "ən yüksək keyfiyyətli" kimi sözlərlə təqdim etmək olmaz. Təəssüf ki, ölkəmizdə bu məsələyə kifayət qədər diqqət yetirilmir və biz belə reklamlarla tez-tez rastlaşırıq. Bu cür qüsurlu reklamlar ən çox həkim fəaliyyəti ilə bağlı reklamlarda müşahidə edilir.

Tibbi fəaliyyət 2 cür reklam edilə bilər: 1) tibb mərkəzlərinin fəaliyyət dairəsinin reklam edilməsi ilə. Yəni, tibb müəssisəsində hansı tibbi yardım növlərinin olduğu haqda reklam məlumatı verilir. 2) həkim kütləvi informasiya vasitələrində müəyyən bir tibbi problem haqqında danışır, dinləyənlər də həmin həkimin bu problemlə məşğul olduğunu anlayıb, ona müraciət edirlər.

Azərbaycanda isə özəl telekanallar müxtəlif həkimlərin fərdi reklamlarını verir və ya onları efirə çıxarıb ağızdolusu tərifləyirlər. Çox qəribədir ki, özünü bu cür reklam etdirən həkimlər haqqında tez-tez "ölkənin nömrə bir həkimi", "Azərbaycanın ən yaxşı həkimi", "ölkədə tayı-bərabəri olmayan həkim" kimi ifadələr eşidirik. Belə sözləri güləşçiyə, boksçuya, şahmatçıya aid etmək olar. Televiziya aparıcıları həkimlər arasında çempionat keçiriblər ki, nömrə bir həkimdən danışırlar? Hələ onu da deyim ki, bəzi həkimlərimiz də televiziya efirinə çıxıb, orada özlərini malik olmadıqları titullarla təqdim edirlər. Məsələn, professor, akademik və s. Şübhə etmirəm ki, bizim praktik həkimlər arasında peşəkarlıq baxımından professorlardan yüksəkdə duranlar ola bilər və hətta var. Lakin hər hansı bir adamın özünü xalqa malik olmadığı titullarla tanıtması riyakarlıqdan başqa bir şey deyil. Mənim yaxından tanıdığım, tibb təhsilini bütünlüklə Türkiyədə alan çox qabiliyyətli bir həkim var. Bir dəfə zarafatla ona dedim ki, "nə əcəb, televiziyaya çıxıb uzman olduğunu demirsən?" O mənə cavab verdi ki, özünü uzman kimi təqdim edənlər arasında elələri var, onlara baxıb, uzman olduğunu dilimə gətirməyə utanıram".

Milli.Az