Tədqiqatçı-jurnalist Vasif Quliyev uzun illərdir ki, Qarabağ xanlığının və onun paytaxtı olmuş Şuşa şəhərinin tarixi, mədəniyyəti, folkloru, görkəmli şəxsiyyətləri və sairə haqda arxiv sənədlərini araşdırır, bu gün üçün aktual olan elmi-bədii, sənədli tarixi əsərlər yazır. Jurnalistin tədqiqatları tarixi həqiqətləri qorumaq baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır və işğaldan azad edilmiş Şuşanın bərpasında bu əsərlərindən istifadə edilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 16 noyabr tarixli 3587 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət proqramı” tədbirlər planına əsasən “Məcburi köçkünlərin yeni salınmış yaşayış məntəqələrinə geri qayıdışı üçün məlumatlandırma, təbliğat-izahat və təşviqat işlərinin aparılması tədbirləri” çərçivəsində “Şuşa qalası” adlı braşürlər toplusu çap edilmişdir. Toplunun müəllifi Vasif Quliyevdir.
Toplu 10 braşürdən ibarətdir. Hər braşür şəhər haqda bir mövzuya həsr edilib. Bunlar aşağıdakılardır:
1.Şəhərin yaranması;
2.Məhəllələr və küçələr;
3.Toponimlər;
4.Tarixi-memarlıq abidələri;
5.Flora və fauna;
6.Müqəddəs məkanlar;
7.Karvansaralar, hamamlar, bazarlar;
8.Sənətkarlıq;
9.Ticarət;
10.Bulaqlar;
Azərbaycan Respublikası Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən Azərbaycan və ingilis dillərində nəfis şəkildə çap edilmiş toplu şəhər sakinləri, qonaqlar və turistlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

İksmedia.az

Azərbaycanın minilliklər boyu yaranmış şərəfli tarixinin ağ günləri çox olub. Bu, dövlətimizin cahanşümul dövrləri ilə şərtlənir. Biz, Azərbaycana bağlı tarixdə iz salmış böyük dövlətlərimiz, ağıllı və qüdrətli hökmdarlarımız haqda fəxrlə düşünür, yazır və danışırıq. Bunlar xalqımız üçün də, ayrı-ayrı vətəndaşlarımız üçün də çox qürurverici hisslərdir. Qədim və şanlı tarixə malik olmaq milli müdrikliyin böyük simasıdır və bütün bunlar çox gözəldir.
Ancaq vətənimizin soyuq və qaranlıq dövrləri də çox olub. Bu, əsasən yadelli işğalçıların, qaniçən imperiyaların ölkəmizi yağmalaması, əsarət altında saxlaması və xalqımızın zülm içərisində qaldığı dövrləri əhatə edir. Hətta bir sıra dövrlərdə bu cür qaranlıq əsarət dövrü ayrı-ayrı regionlarımızın qəsbkarlar tərəfindən işğalı ilə baş verib. Müasir tariximizdə Qarabağın böyük bir hissəsinin erməni qəsbkarları tərəfindən işğala məruz qalması və təxminən 30 illik bir dövrü əhatə etməsi xalqımıza ciddi mənəvi zərbə olub və əsrlər boyu qazanılmış mənəvi və iqtisadi sərvətlərimizin talanması ilə nəticələnib.
Əslində, kökü-köməci bilinməyən ermənilərin bizə əzəli və əbədi düşmənə çevrilməsi dünya imperialist siyasətinin acı meyvəsidir. Lakin Azərbaycan xalqı, məhz, birləşmiş imperialist qüvvələrə qarşı mübarizədə qalib gələrək torpaqlarını işğaldan azad etməyə nail oldu. İmperialistlər də, köksüz ermənilər də xalqımızın əzmkarlığı, ordumuzun igidliyi, rəhbərimizin müdrikliyi sayəsində ədalətə məcbur edildi.
İndi vandal düşmən tərəfindən viran qoyulmuş şəhər və kəndlərimiz yenidən, müasir standartlar səviyyəsində tikilir, qurulur, torpaq dirçəlir, işğaldan azad edilmiş zonada həyat canlanır. Zəfərlərimizin memarı Prezident İlham Əliyev Qarabağda aparılan quruculuq işlərinin ən xırda məsələsindən tutmuş iri layihələrə qədər bütün fəaliyyəti diqqətlə izləyir və prinsipcə, öz sərəncamları, məsləhətləri və tövsiyələri ilə birbaşa quruculuq işlərində iştirak edir. Regionda mədəni irs abidələrinin bərpası və ya yenidən canlandırılması isə əsasən Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun xətti ilə həyata keçirilir. İşlər gedir və Qarabağ hər gün bir neçə qədəm də özünə qayıdır.
Qarabağın ağ günləri başlayır. Artıq bərpa edilərək istifadəyə verilmiş obyektlər və tarixi abidələrin, mədəni irs subyektlərinin yaratdığı panoramdan bunu aydın görmək olur. Mən bu prosesdə diqqəti cəlb edən bir nüansa toxunmaq istəyirəm. Xalqımızın inanc məbədləri olan məscidlərin bərpası sürətlə və ən yüksək meyarlarla aparılır. Bu məbədlərdən biri də Ağdam Cümə məscididir. Məscidin tarixi, ermənilər tərəfindən gördüyü zülmlər hamıya məlumdur. Hazırda məscid bütün gözəlliyi ilə əhalinin istifadəsinə hazırdır, sadəcə, Ağdamda məskunlaşma başlayanda hər şey yerini alacaq.
Tarixi mənbələrdə “Ağdam” sözünün etimologiyası “ağ ev” kimi tərcih olunur və bunun da fəlsəfi və mənəvi anlamı tamamilə əsaslıdır. Bu da gözəldir ki, məscidin bərpası zamanı onun binasının və minarələrinin taxtapuşu ağ dəmirdən vurulub. İdeya-mənəvi və tarixi baxımdan bu, tamamilə yerində atılmış addımdır, çünki şəhərin adının məhz ağ dəmirdən vurulmuş taxtapuşdan götürülməsi versiyası ortadadır. Ancaq, bu işdə bir nüans var ki, ağ dəmir material olaraq qara dəmirdən dəyərli olsa da, daşıdığı formulu əyani şəkildə, izahatsız, vizual olraq zəif təcəssüm etdirir. Üstəlik, “ağ ev” anlayışının tarixi-mənəvi dəyəri indi yeni çalarlar qazanıb və bu mənada onun dəyəri olduqca yüksəlib. Sovet dövründə Azərbaycanın var-dövləti Rusiyaya axdığına görə regionlara kifayət qədər maliyyə ayırmaq imkanı yox idi. İndi isə.., Qarabağın ağ günləri bundan sonra olacaq. Əslində proses başlayıb. Bir baxın, sovet dövründə Laçın torpağına daş qoyanlar lənətlənirdi. Niyə? Ona görə ki, inkişaf yox dərəcəsində idi. 14 mənzilli, iki mərtəbəli yaşayış binası 3-4 ilə güclə tikilib başa çatdırılırdı. Ancaq indi Laçına baxanda adamın ürəyi açılır. Eləcə də Füzuli şəhəri! Necə də gözəldir! Yığcam, rahat və müasir şəhər. Sovet dövrünün Füzulisi kasıb bir kənd təsiri bağışlayırdı. Zəngilan, Cəbrayıl, Qubadlı da həmçinin. Şuşa tikilib başa çatdırılandan sonra dünya miqyasında ən gözəl şəhərlərlə yarışa qatılacaq. Eynilə də, Ağdam, öz möhtəşəmliyi ilə göz oxşayacaq. Lakin ağ günlərin vizual anlamda təqdimatı gözəl və möhtəşəm olmaqla yanaşı həm də ideyanın çatdırılması baxımından vacibdir. Yəni, Ağdamın Cümə məscidinin binasının və minarələrinin taxtapuşu parlaq, gün işığında bərq vuran ağ metaldan hazırlansa daha məqsədəuyğun olar. Rusiyanın iri şəhərlərində, o cümlədən Moskvada olanlar görüblər: kilsələrin künbəzləri, qüllələri gün işığında necə bərq vurur, əhalinin, xüsusilə turistlərin diqqətini dərhal cəlb edir və şəhərin möhtəşəmliyini təcəssüm etdirir. Ağdamın da həm söz olaraq mənası, gözəlliyi, möhtəşəmliyi, müasir yaşayış tərzi ağ rəngə bağlı olmalıdır. Və bu rəng şəhərin arxitekturasında parlaq şəkildə əks olunmalıdır ki, lazımı effekti verə bilsin.
Qarabağın ağ günlərinin memarı möhtərəm Prezident İlham Əliyevdir. Buna heç bir şəkk-şübhə yoxdur. Buna görə də işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə ağ parlaq rəngli “Dəmir Yumruq” abidələrinin ucaldılması da zəfərlərimizin təcəssümü olmalıdır. Məsələn, Ağdamın Şahbulaq qalasının ərazisində, qaladan daha uca nöqtədə ağ nikeldən belə bir abidə ucaldılsa, onun parlaq şüalarını Şuşadan, Xankəndidən, Ağdamdan və digər ətraf ərazilərdən görmək mümkün olar. Bu isə o deməkdir ki, Qarabağda Pənah xan dövrünün tarixi faktı kimi müdafiə qalası, İlham Əliyev dövrünün zəfər faktı kimi “Dəmir Yumruq” tarix salnaməmizdə yer alar.
Diqqətə almaq lazımdır ki, ağ rəng həm də sülh rəngidir. Bu mənada dinimizin sülhpərvər xarakteri, dəmir yumruq siyasətinin isə azadlığın, ədalətin yumruqla təmin edilməsi ilə yanaşı həm də sülhə xidmət etməsi nəzərə çarpdırılar. Dəmir yumruq sərt olduğu qədər də, sülh uğrunda işə düşən qüvvəni xarakterizə edir.
Düşünürəm ki, bu təklifi mütəxəssislərimiz diqqətə alsa Ağdam şəhərinin ağ günlərinin ideya anlamı daha mükəmməl ifadə olunar və ağ rəng şəhərin rəmzinə çevrilər.
Novruz Novruzov
jurnalist

“Gündә çağırıb-danışdırırdılar. Xәtkeşi elә vururdular ki, dişim qopurdu. Mәni camaatın içinә salmadılar. Dedilәr, sәni zülmlә öldürәcәyik. Qış vaxtı, çılpaq aparıb yekә bir hovuzun içinә saldılar. Neçә gün o suyun içindә qaldım. Şişib qarderobdan da yekә oldum... Axırda bir kişi dedi ki, onu çıxarın.
Mәni çıxaranda hamı qorxudan qaçdı. O qәdәr şişmişdim ki, enim2 metr olubmuş. Sonra mәni bir otağa saldılar. Yanıma da tibb bacısı qoydular. Müalicәyә başladılar. Yavaş-yavaş özümә gәldim.
10 ildә çox zülmlәr gördüm. 3 qәnd verirdilәr, birini yeyib, ikisini saxlayırdım. Sürgün elәyәndә, bir ovuc qәnd saxlamışdım. Gәlib әlimdәn alıb ayaqlarıyla әzdilәr. Elә itәlәdilәr ki, üzüm qapıya dәyib parçalandı, qanım tökülә-tökülә qatara mindirib sürgünә göndәrdilәr...”
1956-cı ildə Sovet hakimiyyətinə etiraz olaraq üçrəngli bayrağı Qız qalasının üzərində qaldırdığına görə, 4 il azadlıqdan məhrum edilmiş rejissor. sovet dövründə milli hərəkatçı, dissident CAHİD HİLALOĞLU --Cahid Hilal oğlu Şirinov.
O,1928 -ci ildə Azərbaycanın Ağdam şəhərində anadan olmuşdur
1956-cı ilin mayın 28-də Cahid Hilaloğlu adlı biri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının 38-ci ildönümü münasibəti ilə Cümhuriyyətin üçrəngli bayrağını Qız Qalasının üzərinə sancmağı qərarlaşdırır. Bayrağı sancandan az sonra Cahidi milislər saxlayır. Amma qəribədir ki, ona cəza vermirlər. Bir müddət sonra Cahid Hilaloğlunu palto oğurluğunda suçlayıb tuturlar. Daha sonra onu Azərbaycan SSR CM 21-63 maddəsi ilə və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanıyla antisovet təbliğat və təşviqatda suçlayırlar. İşə Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsi baxır və Cahid Hilaloğlu 1956-cı ildə 10 il azadlıqdan, 3 il siyasi fəaliyyətdən və vətəndaşlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır. 10 il həbsdən sonra Bakıya dönən Cahid Hilaloğlu uzun müddət işsiz qalır. C. Hilaloğlu cəza müddətini Mordva MSSR-in Dubrovski islah-əmək düşərgəsində çəkir. Bura islah-əmək düşərgəsi adlandırılsa da əslində siyasi məhbuslar üçün nəzərdə tutulmuş qapalı həbsxana idi. Həbsxana şəraitinin ağırlığına, ona xüsusi nəzarətin olmasına baxmayaraq, ruhdan düşmür, ingilis, alman, fransız, ərəb, fars dillərini öyrənir. 1991-ci il mayın 30-da nömrəsi bilinməyən bir «Volqa» avtomobili Cahidi vurur. Qəzada həlak olan C.Hilaloğlunu Ağdamda ata-anasının yanında dəfn edirlər.

Ramin Bəhmən

"facebook" səhifəsindən

Hər hansı bir ölkənin müstəqilliyini qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək nə qədər böyük qürurdursa, bir o qədər də məsuliyyətlidir və gərgin iş, düzgün siyasət tələb edir. 24 aprel 2024-cü ildə ADA Universitetində keçirilən “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” mövzusunda beynəlxalq forumda Prezident İlham Əliyevin çıxışı bu fikrin aydın şəkildə sübutudur. Dövlət başçısının səsləndirdiyi tezislər konkret tarixi dövrdə beynəlxalq siyasi mübarizənin real nəticələrini əks etdirir və ortaya ortimal siyasi dərs kimi qoyulur. Hədəf isə siyasi ikiüzlülük və riyakarlığın ifşasıdır. Eyni zamanda ölkələrin müstəqil qərar qəbul etməklə yanaşı digər dövlətlərin maraqlarının nəzərə alınmasıdır.
Prezident İlham Əliyevin çıxışından sitat: “Biz heç vaxt qarşıya çata bilinməyən hədəflər qoymuruq. Ona görə də biz heç vaxt Aİ-yə üzv olmağı qarşıya hədəf qoymuruq. Biz aydın başa düşürdük və başa düşürük ki, bu, real deyil və heç vaxt olmayacaq, biz onların tələb etdikləri hər şeyi etsək belə. Türkiyə buna gözəl nümunədir. Türkiyə namizəd olduqdan sonra bir çox ölkə Avropa İttifaqına qəbul edildi. Amma Türkiyə əhalisinin müsəlman olması səbəbindən qəbul edilmədi, gəlin, çox ədalətli olaq. Biz həmişə çox açıq danışırıq. Türkiyənin bəzi meyarlara uyğun olmadığını söyləmək isə tamamilə əsassızdır. Biz əməkdaşlığa hazırıq, lakin qarşılıqlı hörmətə və qarşılıqlı maraqlara əsaslanırıq”.
Bu, Avropadan imtina deyil, Avropa İttifaqının siyasətdə söykəndiyi ikili standartların qanunauyğun sonluğudur. Bir vaxtlar Aİ mənsubları “Şərq tərəfdaşlığı” adlı bir inteqrasiya proqramı hazırlamış və oraya keçmiş 6 sovet respublikasının adını salmışdılar. Bildirmişdilər ki, müxtəlif layihələr həyata keçirməklə bu ölkələrin Avropa ilə yaxınlaşması təmin olunacaq. İlk öncə həmin ölkələrlə ayrılıqda müvafiq bəyannamələr bağlanması irəli sürüldü. Lakin dərhal da ikili standartlar özünü göstərdi. Belə ki, “ərazi bütövlüyü” prinsipi sənəddə əks olunmadı və bu səbəbdən Azərbaycanla bağlanılacaq bəyannamənin işi müşkülə düşdü. Məqsəd aydın idi: Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsinin üstündən sükutla keçmək. Təbii ki, avropalıların hiylələrini ardıcllıqla ifşa edən Azərbaycan rəhbəri buna razı olmadı. Onda Aİ-dən müxtəlif manipulyasiyalar başladı. 2017-ci ildə Avropa İttifaqının genişlənmə və qonşuluq siyasəti üzrə komissarı Yohannes Han ölkələrin ərazi bütövlüyü ilə bağlı ikili yanaşmanın nümayiş etdirilməsinə və bəyannamədə də eyni mövqenin əksini tapıb-tapmayacağı barədə mətbuata açıqlamasında dedi: “Keçən dəfə sammitin iflasına yaxın olan çox çətin bir vəziyyət yarandı. Hər kəs problemləri bilir. Biz bu kimi problem və münaqişələri bəyannamələrlə həll edə bilmərik. Mənim məsləhətim hər zaman qarşıdurma yaradacaq dildən çəkinmək və konkret nəticə verəcək məsələlərə köklənməkdir”.
Aİ komissarının söylədiyi fikirlərin mahiyyətindən aydın görünürdü ki, bu məsələdə avropalı yetkililərin nikbinliyi çox kövrəkdir. Əgər komissar vəzifəsini tutan şəxs ikili yanaşma tərzinin mənfiliklərindən danışırsa, bu, o demək idi ki, “Şərq tərəfdaşlığı” proqramı əslində, birinci fazada iflasa uğrayıb. Nəticədə proqramın əhatə etdiyi 6 postsovet respublikanın inteqrasiya istiqaməti dəyişdi. Gürcüstan, Ukrayna və Moldova Avropaya meyillənməkdə qətiyyətlilik göstərdilər. Belаrus və Ermənistan “Avrasiya birliyi”nə qoşuldular. Azərbaycan isə müstəqil siyasət yürüdərək bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq yolunu tutdu.
Bu gün nəticələr göz qabağındadır. Gürcüstanda stabilliyin olmaması, Ukraynada ağır müharibənin getməsi, Ermənistanda daxili çəkişmələrin son həddə çatması, Moldovada separatçılığın güclənməsi fonunda insanların normal və təhlükəsiz həyatı təmin olunurmu? Təbii ki, yox! Bu mənada Azərbaycanın yürütdüyü siyasət müstəqil və inkişaf edən ölkənin mütərəqqi yoludur.

Novruz Novruzov

AZVP-nin Siyasi Şurasının sədri