Reklamlar televiziyanın arxasınca qaçmaqdansa, televiziyalar reklamların arxasınca qaçır

Cəmiyyətimizin mənəvi sifətlərini güzgüdə göstərsələr, onda orada gülməli, ağlamalı, vay-şivənli, söyüşlü məqamların çoxluğundan dəhşətə gəlmək olar. Ən pisi və acınacaqlısı isə televerilişlərimizin mənasızlıq sindromuna bələnməsidir. KİV-in gücü - cəmiyyətin inkişaf tendensiyasının yüksək mənəvi keyfiyyətlərini tamaşaçıya aşılamaqdadır. Mənəviyyatın yüksəkliyi və aşağılığı haqda rəylər auditoriyanın anatomiyası baxımından həmişə nisbi məna daşıya bilər. Ancaq dünyanın humanist-fəlsəfi bölümünün ümumilikdə qəbul etdiyi bir sıra şərtlər var ki, bunları inkar etmək olmur. Bütün verilişləri dünyagörüşümüzdə bir “tamaşa” olan televiziya üçün bu şərtlər personajların, danışıq tərzinin, hərəkətlərin, davranışın, hətta mimik ifadələrin harmonikliyini, plastikliyini, zehniyyətin qəbul etdiyi alilik səviyyəsinin qorunmasını tələb edir. Ola bilsin ki, böyük fransız filosofu Qustav Le Bonun adlandırdığı kimi “şüursuz” olan kütlə bu şərtlərin əhəmiyyətini görə bilməsin. Lakin o, bunları görməsə də instinkt olaraq mütləq onların arxasınca getməyə məcbur olacaq. Televiziyanın da vəzifəsi məhz bu amilə bağlıdır. Bəlkə kimlərəsə bu rəy direktiv göstəriş təsiri bağışlayar, ancaq qətiyyən elə deyil.
Çünki, söhbət verilişlərin mövzusundan, hansı sahəyə aid olmasından yox, aid olduğu hər bir hadisəni real və intellektual səviyyədə tamaşaçıya çatdırmaq problemi barədədir.
Mətbuatda televiziyaların ünvanına nə vaxt tənqid yazılırsa, dərhal pul söhbəti ortaya çıxır. Bəli, bu, böyük problemdir. Amma hər şeyi pulun boynuna atmaq da düzgün deyil. Digər tərəfdən pulu yeganə meyar sayan televiziya sahibindən və ya verilişin prodüserindən soruşmaq lazımdır: əgər pulun yoxdursa, niyə televiziya kanalı açırsan? Yaxud normal verilişin təminatını yarada bilməyən prodüser nə üçün bu işə girişir? Veriliş səviyyəli alınmayıbsa, nə üçün televiziyanın rəhbərliyi onu efirə buraxır?
Deyilən tənqidlər qarşısında tənqidçinin ünvanına dərhal əks sual verilir: əgər veriliş xoşuna gəlmirsə, niyə baxırsan? Yox, baxmırsansa, onda verilişin pis olduğunu hardan bilirsən? Bu isə, sadəcə, söz güləşdirməsidir, tənqidi dinləmək və səhvləri aradan qaldırmaq deyil. Çünki tənqid olunanlar vıziyyəti düzəltməyin ya yolunu bilmirlər, ya da nbunu istəmirlər. Çünki əziyyətə qatlaşmaq fikrindən uzaqdırlar.
Verilişlərə fikir verin: dəvət olunanlar arasında cəmiyyətə nümunə olacaq şəxslər olduqca azdır.
Əsasən çığır-bağır salıb ekranda görünmək xatirinə hər cür lağlağılığı qəbul edənlər mərkəzdə yer alırlar. Yaxud, kim sponsor tapıb pul gətirməyi bacarırsa, o, teletəşkilatın ən hörmətli işçisi, jurnalisti, siması adlandırılır. Halbuki, iki-üç kəlməni efirdə yüksək səviyyədə deməyi bacarmır.
Pul varsa, deməli veriliş əladır, yoxdursa, onda heç nə, bu verilişin “dəyəri” yoxdur.
Buna görə də ən reytinqli verilişlər belə zövqü oxşamır. Zaurun, Elgizin, Xoşqədəmin verilişlərində insanların həyatına təsir edən hadisələr yox deyil. Həm də bu verilişlərin maliyyəsi normaldır. Lakin keyfiyyət sarıdan axsayırlar. Hətta iştirakçı ekspertlərin seçilməsində də nöqsanlar çoxdur. Aydın görünür ki, həmin ekspertləri biliyinə, cəmiyyətdəki yerinə, intellektual səviyyəsinə və təcrübəsinə görə yox, qonorar verməmək üçün necə gəldi, haradan oldu tapıb gətirirlər.
Başqa bir nöqsan odur ki, verilişi hazırlayanlar unudurlar ki, hər necə olsa da, verilişdə tamaşaçı qismində iştirak edəınlər sonra kulisdə baş verənlər haqda dostlarına və onlar da dostlarına danışmaqla hər söhbəti cəmiyyətdə yayırlar. Məsələn, hamı bilir ki, Xoşqədəmin verilişində camaatı təkidlə ağlamağa məcbur edirlər ki, veriliş emosional alınsın. Bu isə istehzadan başqa heç nə deyil.
Telekanallarımızda keyfiyyətin artırılması üçün “az olsun, yaxşı olsun” prinsipi ilə hərəkət etmək gərəkdir. Təbii ki, azad cəmiyyətdə bunu inzibati qaydada həll etmək mümkün deyil.Lakin tələbləri yüksəltməklə məsələnin həllində irəliləyişə nail olmaq olar. Bayağılıqdan qaçmaq, televerilişlərin keyfiyyətini yüksəltmək üçün Azərbaycanda bütün imkanlar var. Maliyyə də, insan resursları da, bacarıq və qabiliyyət də. Çatışmayan prinsiplərdir. Bu isə qəbul edilmiş qaydalara əməl etmək üçün şəxsiyyətin şəxsi mənəvi və iş keyfiyyətlərindən asılıdır.
N.NOVRUZ

Real hadisələr fonunda möhtəşəm və iztirablı talelər toplusu

Jurnalist-tədqiqatçı Vasif Quliyevin yeni kitabı Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin şan-şöhrətli Mehmandarovlar ailəsinin keşməkeşli, amma tariximiz və millətimiz üçün nümunəvi həyatının təsvirinə, təhlilinə və tərənnümünə həsr olunub. Bəli, faktlar həyatda baş vermiş hadisələri əks etdirir. Amma yazarın təhkiyəsində və ifadə üslubunda bir ailənin qələmə alınan 150 illik yaşam tərzi dramatik roman təsiri bağışlayır. Şuşaya, Qarabağın mədəni həyatına və bu diyarda maarifin, incəsənətin inkişafına dair indiyədək onlarla kitab yazmış təcrübəli jurnalist Vasif Quliyev bu sonuncu əsərində də Azərbaycan oxucusunun Qarabağ sarıdan yaralı qəlbinə məlhəm olan, xarici oxucuya isə zəngin təəssürat bəxş edən gözəl salnamə yaradıb.
Azərbaycanın Qarabağ diyarının və eyni zamanda millətimizin və xalqımızın formalaşıb tarix səhnəsinə çıxmasında Cavanşirlər nəslinin xidmətləri danılmazdır. Mehmandarovlar ailəsi bu nəslin ən görkəmli qollarından biridir. Kitabın “Mehmandarovlar” adlandırılması da bu təkzibolunmaz tarixi fakta söykənir. Azərbaycan tarixinin XVII-XVIII əsrlər dövrü millətlərin təmərküşləşməsi fonunda feodal dövlətlərin yaranmasını ehtiva edir. Həmin dövrdə Cavanşirlərin ən qüdrətli nümayəndəsi Pənahəli xanın yaratdığı Qarabağ feodal dövlətinin çiçəklənməsi siyasətin, iqtisadiyyatın, incəsənətin və kübar ailə sülalələrinin intibahına rəvac verir. Mehmandarovlar sülaləsi məhz bu oyanmanın meyvəsidir.

Tarixçilər göstərir ki, Qarabağ xanlığı dövlətçilik strukturunun qurulması baxımından xeyli irəli getmişdi. Xan sarayının işçi kontingenti əhalinin idarə edilməsi, regional və beynəlxalq münasibətlərin təşəkkülü sahəsində xüsusi qaydaların mənimsənilməsi sayəsində öz ədəb-ərkanı, məsuliyyəti, intizamlılığı və nəzakətliliyi ilə seçilirdi. Xanlığın qonaqlarının, gələn elçilərin qarşılanaraq yerləşdirilməsi, Xanın qəbuluna hazırlanması və icrası ilə məşğul olan Mirzə Əli bəy adlı şəxsin işgüzarlığı ilə Qarabağ feodal dövlətinin mehmannəvazlıq etiketi xüsusi mərtəbəyə qalxmışdı. Bu şəxsin sənəti “mehmandar” adlanırdı. Mehmandarov soyadı da bu sənətdən qaynaqlanır. Kitabda ailənin təşəkkül tarixi bütün cizgiləri ilə aydın şəkildə sadalanır və oxucuya maraqlı təhkiyə ilə söylənilir.
Müəllif həqiqətən olduqca böyük iş həcmini yerinə yetirib. Amma kitabın vərəqlərini oxuyub başa çatdıqca aydın olur ki, onun çəkdiyi zəhmət hədər getməyib. Vasif Quliyevin zəhməti sayəsində biz təkcə Mehmandarovlar ailəsinin yox, bu ailənin simasında Qarabağın, Xanlığın paytaxtı Şuşa şəhərinin, eyni zamanda müstəqillik uğrunda xalqımızın apardığı mübarizənin ən qanlı-qadalı və şanlı səhifələrinin yeni sətirləri ilə tanış oluruq.
Mehmandarovlar arasında ömrünü xalqın maariflənməsinə, yurdumuzun abadlaşmasına, əhalinin sağlamlığının qorunmasına, mədəni irsimizin inkişafına, dünyanın hərb sənətinə zəngin töhfələr bəxş edən onlarla görkəmli şəxsiyyət yetişib. Kitabda Mirzə Həsən bəy, Sadıq bəy, Qasım bəy, Əbdülkərim bəy, Səməd bəy Mehmandarovların və digərlərinin bu gün də hər kəsə örnək ola biləcək ömür yolları, ictimai-siyasi və əmək fəaliyyətləri ən kiçik nüanslardan tutmuş böyük həqiqətlərə qədər ardıcıllıqla oxucuya çatdırılır.
Kitabın ən güclü məziyyəti odur ki, sənədlərlə isbat olunan tarixi faktlara əsaslanır və bizə yalnız və yalnız həqiqətləri açıb göstərir. Məsələn, Azərbaycanın müstəqilliyi və erməni terrorundan müdafiə tarixində 100 il əvvəl qısa müddətdə yaranıb vuruşan “Difai” partiyası haqda bir çox publisistlər məqalələr yazıb. Təbii ki, həmin yazılarda canını azadlıq yolunda fəda edənlərin qəhrəmanlıq yolu böyük niyyətlərlə tərənnüm olunub. Lakin həmin məqalələrin müəllifləri dərin tədqiqat aparmadan “Difai” təşkilatının Əhməd bəy Ağayev tərəfindən Gəncə şəhərində yarandığını bildiriblər. Tarixi həqiqət isə ondan ibarətdir ki, “Difai” Şuşada yaranıb və ilk şöbələri də Qarabağ bölgəsinin yaşayış məskənlərində təşkil olunub. Qarabağdan kənarda isə ilk dəfə Gəncədə təşkilatın şöbəsi fəaliyyətə başlayıb.
Kitabda bugünümüzlə səsləşən kifayət qədər tarixi faktlara rast gəlirik. 1905-1907-ci illərdə erməni-müsəlman davasını təşkil edən Rusiya imperiyası erməniləri hər cəhətdən dəstəkləyirdi. Buna görə də istibdada və erməni terroruna qarşı vuruşmağı bacaran bir təşkilata zərurət yaranmışdı. Bu ehtiyacı ödəmək üçün həyatını millətinin istiqlalına həsr edən Əhməd bəy Ağayev özündə böyük cəsarət taparaq işə başlayır. 1906-cı ilin avqustunda o, Şuşada milli ziyalılarımızın toplantısını təşkil edir və deyir: “Biz indiyə qədər rus hökumətinə sadiq olmuşuq. Bu sədaqətin, etibarın əvəzinə isə general Qoloşapov başda olmaqla ruslar erməni daşnakları ilə birləşib, bizə qarşı çıxdılar. Evlərimizi, məscidlərimizi dağıtdılar, şahzadələrin imarətlərini yandırdılar və bizim saray incilərimizi məhv etdilər, minlərlə müsəlmanı ac-susuz qoydular”. Elə bu toplantıda da “Difai”nin əsası qoyulur və azərbaycanlıların müdafiəsi təşkil olunmağa başlayır. Kitabda “Difai”nin möhtəşəm fəaliyyəti tarixi ştrixlərlə dəqiq təsvir edilir.
“Mehmandarovlar” əsəri vahid süjet əsasında nəsillərin bir-birini əvəzlənməsini təsvir etməklə bugünümüzə qədər baş verən hadisələri əks etdirir. Faktları təhlil edərkən 100 il əvvəlin məşhur “İrşad”, “Kaspi” kimi qəzetlərindən iqtibaslara istinadla jurnalistik mənbələrdən istifadə edilməsi tariximizin yazılmasında mətbuatımızın önəmli roluna nümunədir. Cəlil Məmmədquluzadənin, Mehmandarovlarla yaxın qohum olan Həmidə xanım Cavanşirin, o cümlədən kitabın həsr edildiyi böyük ailə üzvlərinin publisistik fəaliyyətlərinin işıqlandırılması bu əsərin mətbuatımızın 145 illik yubileyinə sanballı hədiyyə olmasını ehtiva edir.
Həyatın enişli-yoxuşlu yollarının çətin məqamlarında şəxsiyyətin psixoloji-dramatik halının bədii dillə tərənnümü, “Mehmandarovlar” əsərini oxucunun qəlbunə təlqin edən ədəbi məziyyətdir. Vasif Quliyev hələlik sonuncu olan bu kitabında elə bir tarixi-ədəbi irsi milli-mədəni sərvətimizə çevirib ki, onun mükəmməlliyini bir məqaləyə sıxışdırmaq çətindir. Buna görə də “Mehmandarov”ları oxumaq və öyrənmək vacibdir. Yalnız bu yolla oxucu bu kitabı milli informativ məlumat bazasının bəzəyinə çevirə bilər. Yeri gəlmişkən, kitab Azərbaycan və rus dillərində ayrı-ayrılıqda nəşr olunub. Bu da onun beynəlxalq elmi-ədəbi fikrin diqqətini cəlb etməsinə imkan yaradır.
Novruz NOVRUZOV

Türkiyədə ermənilərin nəşr etdiyi “Agos” qəzeti repressiyaya məruz qalan azərbaycanlı şair Mikayıl Müşfiqin şeirinə bəstələnmiş mahnıdan bəhs edən yazı dərc edib. Samson Martirosyan imzası ilə verilən məqalə Müşfiqin həyat yoldaşı Dilbərə yazdığı, xalq artisti Zeynəb Xanlarovanın oxuduğu “Qal sənə qurban” mahnısının tarixi ilə bağlıdır.
S.Martirosyan məqaləsinin girişində Müşfiqin həyatı haqqında məlumat verib, onun və xanımının başına gətirilən zülmlərdən bəhs edib: “Müşfiqin həbsindən sonra “Dilbərnamə” əlyazması da daxil, bütün əsərləri yandırıldı. Ancaq Stalin öldükdən sonra Müşfiq və bir çox digər sənətkarlara bəraət verildi. Müşfiq 12 il kimi qısa bir müddətdə onu Azərbaycanın ən böyük və ən çox tanınan şairlərindən birinə çevirəcək miras buraxır. Əsərləri yenidən dərc edilir, onlar arasında “Dilbərnamə”dən şeirlər də vardır. Ərindən dəfələrlə dinlədiyi şeirlərdən bəziləri zehninə həkk edilmiş və bunları illər sonra hafizəsindən yazıya köçürən Dilbər “Müşfiqli günlərim” başlıqlı bir kitab da nəşr edir”.

"Sovetski"nin Azadlıq marşı

Nəfəs genişliyi

Ruha yeni  qida

Gözəlliyin əks-sədası

Fərdin zehnini məşğul edən bu təzadı müasirlik əvəz edə biləcəkmi?!

ХIX əsrin ikinci yarısı... Rusiya imperiyasının zülmü altında inləyən Azərbaycanın feodal dövlətlərindən ən mükəmməli olmuş Qarabağ xanlığının keşməkeşli tarixinin soluxmuş payız dövrü. Xan ailəsinin şəcərəsinə daxil olan kiçik bir qolun tarixindən qısa hekayət.

Qəzənfər ağa Cavanşir

Bakı həqiqətən gözəl şəhərdir və səliqə-səhmanı da gündən-günə artır. Şəhərin təmiri ilə məşğul olanlar istehsalat mədəniyyətini, iş məsuliyyətini də getdikcə artırırlar. Təbii ki, belə məsələlər pulla həll olunmur, daha çox əməkçilərin və eyni zamanda bu sahədə çalışan məmurların fərdi evolyusion inkişafına bağlıdır. Ancaq xırda bir nöqsan görürsən ki, çəkilmiş böyük zəhməti eləyir heç nəyin heçı. Məsələn, bu şəkildə gördüyünüz telefon köşkü kimi. Belə köşklərin sayı nə qədərdir, bilmirik, amma əlimizdə iki fakt nağddır: biri, Səməd Vurğun küçəsi ilə Nizami küçəsinin kəsişməsində, “İmprotex Travel” şirkətinin qarşısında, digəri də Bülbül prospektində, “AzərTac”la üzbəüz səkidə. İkisi də, şəhərin turistlərlə dolu olan mərkəzi hissəsində.