27 sentyabr 2020-ci ildə uzun illər ərzində torpaqlarımızın böyük bir qismini işğal altında saxlayan qəsbkar Ermənistan daha bir təxribat törətməyə cəhd etdi. Bu cəhd küpdəki suyu daşıran son damla oldu. Azərbaycan öz ərazilərini azad etmək üçün bütün cəbhə boyu hücuma keçdi və Qarabağ uğrunda Vətən müharibəsi başladı.
Bu müharibə qaçılmaz idi. Çünki, Ermənistan hökumətinin başında duranlar bir dəfə yox, yüz dəfələrlə cinayət törətmiş cinayətkar şəxslər idi. Onlar daha cinayət törətməyə bilmirdilər. Buna görə də təcavüzkarlıqdan əl çəkməyi də düşünmürlər yaxud da düşünə bilmirdilər.
Hətta Azərbaycan tərəfi böyük humanistlik göstərərək qan tökülməsin deyə Qarabağın dağlıq hissəisndə yaşayan azsaylı ermənilərə çoxsaylı idarəetmə funksiyalarına malik geniş muxtariyyət təqdim etmək barədə yüksək səviyyədə təklif də vermişdi. Lakin xarici havadarlarının ikili standarlardan ibarət bulanıq siyasətinə arxalanan ermənilər bu təklifi də qulaqardına vurdular. Ermənistanın məqsədi Qarabağ erməniləri arasından yetişdirdikləri separatçılarla birlikdə anneksiya faktını praktikada rəsmiləşdirməklə Böyük Ermənistan haqda cılız xəyallarına nail olmaq idi.
Gündəmin real hadisələri isə ermənilərin xəyallarının nə dərəcədə mənasız olduğunu və əslində, onların iri güclərin əlində oyuncağa çevrildiyini sübut edirdi. Faktların dili ilə danışmalı olsaq, Ermənistan və Azərbaycan respublikalarındakı son 20 ildəki siyasi və iqtisadi durumun müqayisəli təhlilini aparıb, müəyyən nəticə əldə etmək olar. 44 günlük müharibə başlayana yaxın Ermənistanın 7 milyard dollara yaxın xarici borcu vardı və bunun ödənilməsi barədə iqtisadçılar nəinki rəy bildirməyə, heç düşünməyə də ehtiyac görmürdülər. Çünki, bu ölkədə iqtisadiyyatdan, onun inkişafından danışmağa ümumiyyətlə material yox idi. Hətta bəzi ekspertlər artıq defoltla bağlı xəbərdarlıqlar edirdi. Azərbaycanda isə vəziyyət kökündən fərqlənirdi. Ölkənin valyuta ehtiyatları 50 milyard dollara çatmışdı. Müasir silahlara malik güclü ordusu vardı. Əhalisi sabaha ümidlə baxırdı. Dövlət artıq sosial mahiyyət kəsb edir və insanların sosial müdafiəsini ildən-ilə gücləndirirdi. Büdcənin tək hərbi quruculuq bölməsinin vəsaiti bütövlükdə Ermənistan büdcəsinə bərabər, bəzi illərdə isə ondan üstün idi. Ermənistan getdikcə boşalır, yəni ermənilər öz ölkələrindən qaçırdı və dövlət miqrasiya probleminin qarşısında acız qalmışdı. Ermənistanda yoxsullq 30 faiz, işsizlik 15 faiz səviyyəsində idi. Azərbaycanda isə yoxsulluq 5 faiz həddindən aşağı idi. Belə bir ictimai-siyasi, iqtisadi bərabərsizlik fonunda Ermənistan hakimiyyəti unudurdu ki, Qarabağda yaşayan ermənilər Azərbaycan vətəndaşlarıdır və onların həyatı bu ölkədə daha firavan ola bilər nəinki Ermənistanın işğalı altında.
BMT Təhlükəsizlik Şurası işğala son qoyulması, Ermənistan ordusunun Azərbaycan torpaqlarından qeyd-şərtsiz çıxarılması, qaçqın və köçkünlərin doğma yurdlarına qayıtması barədə müxtəlif illərdə 4 qətnamə qəbul etmişdi. Digər beynəlxalq təşkilatların da bu cür qərar və qətnamələri vardı. Lakin Ermənistan beynəlxalq qurumların qərar və qətnamələrinə məhəl qoymur, Azərbaycanın torpaqlarını işğal altında saxlamaqda davam edirdi. Bunun da səbəbi beynəlxalq aləmdə mövcud olan ikili standartlar idi. Ermənistan bu ikili standartlardan istifadə edərək beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən bu münaqişənin həlli ilə birbaşa məşğul olan beynəlxalq təşkilatların qərarlarına əməl etmirdi. Münaqişənin sülh yolu ilə həllinə dair Azərbaycanın dəyişməz mövqeyi ondan ibarət idi ki, ölkənin ərazi bütövlüyü bərpa olunmalı, qaçqınlar və məcburi köçkünlər öz doğma yurdlarına qayıtmalıdırlar.
Bütün bu saydıqlarımız Azərbaycanın artıq müharibə yolu ilə ərazi bütövlüyünün bərpasını təmin etməyə güclü əsas yaratmışdı. Buna görə də müharibə qaçılmaz idi və bu şərt müstəqil dövlət olan Azərbaycanın müstəsna hüququ idi.
Hətta erməni politoloq, siyasi elmlər doktoru Levon Şirinyan o vaxt bildirmişdi ki, Azərbaycanla müharibə qaçılmazdır. Bu siyasətçi demək olar ki, hər gün etdiyi çıxışlarda onları gözləyən dəhşətdən bəhs edirdi. Azərbaycan Ordusunun regionda ən güclü olduğunu sübut etmiş 2016-cı ilin Aprel müharibəsi ermənilərin əlində sübuta yetirilmiş fakt idi. Buna görə də Şirinyan onları gözləyən total məğlubiyyətdən qurtulmaq üçün müxtəlif variantlar irəli sürürdü. Lakin o, baş verənləri ayıq başla qiymətləndirə bilmir, çıxış yolu kimi Ermənistanın dərhal hücuma keçərək Azərbaycanın digər ərazilərini də ələ keçirməyə çağırırdı. Müharibəni qaçılmaz edən digər bir amil də bu cür aqressiv çağırışlar idi. Düşmənin azğınlığının qarşısı alınmasa idi, Cənubi Qafqaz qan çanağına dönərdi.
44 günlük Vətən müharibəsi Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, azadlıq müharibəsi idi. Böyük Zəfərlə başa çatan müharibə Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan Ordusunun təkcə xalqımıza deyil, həm də regiona bəxş etdiyi sülh və əmin-amanlığın təntənəsi oldu.
Bu gün qalib Azərbaycan Ermənistanla sülh müqaviləsinin bağlanması üçün səylə çalışır. Lakin bu müqaviləni pozmaq istəyən dünya gücləri vür. Onlar regionda “parçala, hökm et” məqsədi güdən siyasət yeridirlər. Ancaq bu da dügər mənfur məqsədləri kimi məhv olub gedəcəkdir. Çünki, Cənubi Qafqazda sülhün bərqərar olması qaçılmazdır.

Allah Şəhidlərimizə rəhmə eləsin!

Novruz Novruzov

AzVP Siyasi Şurasının sədri

Tarixin sınaqlardan çıxmış bir aksioması var: öz azadlığı uğrunda mübarizə aparan xalq əvvəl-axır qalib gəlir. Ən yeni tariximizin son 35 illik dövrü bu aksiomanın nə qədər real olduğunu sübut edib. XX əsrin sonlarında torpaqlarımızın 20 faizə qədərinin dünya imperializminin dəstəklədiyi erməni terrorçuları tərəfindən işğal edilməsinə və bu işğalın 30 ilə qədər davam etməsinə baxmayaraq Azərbaycan xalqı öz dövlət rəhbərinin ətrafında sıx birləşərək nəinki terrorçulara, həm də imperializmin aparıcı qüvvələrinə qalib gəlib ərazi bütövlüyünü və suverenliyini bərpa etmişdir. Bu fikirləri sözdə ifadə etmək asan görünə bilər. Lakin hadisələrin mahiyyətinə diqqət edəndə aydın olur ki, Azərbaycanın canahşümul zəfəri təkcə öz tarixi üçün deyil, ümumilikdə dünya tarixi üçün zəngin, yeni və örnək olan bir hadisədir.
İşğal faktının xronologiyasını izlədikdə aydın görünür ki, Azərbaycan uzun illər boyu öz mübarizəsini təkbaşına aparıb. Mübarizənin çətinliyi onda idi ki, torpaqlarımızın işğalı müstəqillik mübarizəmiz ilə eyni vaxtda baş vermişdi. Dağınıq iqtisadiyyat, formalaşmamış silahlı qüvvələr, daxili səbatsızlıq və xarici mürtəce təzyiqlər ölkəmizi hər yandan sıxırdı. Ötən əsrin sonlarında belə təsəvvür yaranmışdı ki, Azərbaycan birdəfəlik məğlub olub, düşmən kifayət qədər güclüdür və məğlubiyyətlə barışmaqdan başqa çıxış yolu qalmayıb. Ola bilsin ki, yeni təşəkkül tapmış bir dövlət haqda bu cür təsəvvür düzgün sayılardı. Lakin neçə minillik dövlətçilik tarixinə malik olan Azərbaycan dövləti haqqında bu cür düşünmək tarixi yanlışlıqdan başqa bir şey deyildi. Məhz öz kökündən qaynaqlanan təcrübə, milli dözümlülük, mətinlik, səbr və müdrik siyasət sayəsində xalqımız bütün çətinliklərə sinə gərməyi və azadlığa qovuşmağı bacardı. Bu zəfərin əldə edilməsində Azərbaycanın Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin müstəsna xidmətləri var. Dünya siyasətinin inkişaf perspektivlərini vaxtında və dəqiq qiymətləndirən, yaranmış şəraiti düzgün dəyərləndirərək beynəlxalq münasibətlərin taktika və strategiyasını yüksək səviyyədə, qalibiyyətə yönələn formada işləyib hazırlayan dövlətimizin başçısı daxildə xalqımızı bir yumruq kimi birləşdirib düşmən üzərində tarixi qələbəni zərurətə çevirdi.
İşğalçı qüvvələr üzərində qələbəmizin tarixi əhəmiyyətini artıran mühüm məqamlardan biri cəbhədə düşmənin bir neçə qat müdafiə istehkamlarının düzgün hərbi taktika və manevr nəticəsində darmadağın edilməsi idi. Bu, dünya hərb tarixində görünməmiş bir səhifə açdı və müasir döyüş texnikasının yeni metodologiyasının əsasını qoydu.
Prezident İlham Əliyevin səbrli və uzaqgörən siyasəti sayəsində həm beynəlxalq siyasi qüvvələr, həm iqtisadi əlaqələr, həm də daxildə “dövlət-xalq-ordu” kimi mənəvi vətənpərvərlik birliyi elə səviyyədə qurulmuşdu ki, zəfərimiz qaçılmaz idi. ABŞ, Fransa, bütövlükdə Avropa Birliyi və digər güclü dövlətlərin siyasətləri ilə əlaqədar seçilmiş uğurlu yol, 2020-ci il Vətən Müharibəsinin və 2023-cü il antiterror əməliyyatının zəruriliyinin əsaslandırılması erməni qəsbkarlarının havadarlarının əl-qolunu bağladı. Həmin qüvvələr Azərbaycanın haqq-ədalət mübarizəsi qarşısında ciddi maneə yarada bilmədilər.
44 günlük müharibə və 23 saat 43 dəqiqəlik antiterror əməliyyatı... Xalqımızın və ordumuzun fəxrlə qeyd etdiyi bu möhtəşəm hadisələr dünyada imperializmdən zülm çəkən dövlətlərin mübarizəsinə yeni impuls verdi. Bu gün Azərbaycan həmin məzlum kökünə salınmış xalqların müstəqillik mübarizəsinin mərkəzinə çevrilib. Vaxt gələcək bu mübarizə öz bəhrəsini verəcək və tarix kitablarında azadlıqlarına qovuşmuş xalqların qəhrəmanı timsalında İlham Əliyevin mübarizə yolu örnək kimi öyrəniləcək.

Novruz Novruzov
Azad Vətən Partiyasının Siyasi Şurasının sədri

Tədqiqatçı-jurnalist Vasif Quliyev uzun illərdir ki, Qarabağ xanlığının və onun paytaxtı olmuş Şuşa şəhərinin tarixi, mədəniyyəti, folkloru, görkəmli şəxsiyyətləri və sairə haqda arxiv sənədlərini araşdırır, bu gün üçün aktual olan elmi-bədii, sənədli tarixi əsərlər yazır. Jurnalistin tədqiqatları tarixi həqiqətləri qorumaq baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır və işğaldan azad edilmiş Şuşanın bərpasında bu əsərlərindən istifadə edilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 16 noyabr tarixli 3587 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət proqramı” tədbirlər planına əsasən “Məcburi köçkünlərin yeni salınmış yaşayış məntəqələrinə geri qayıdışı üçün məlumatlandırma, təbliğat-izahat və təşviqat işlərinin aparılması tədbirləri” çərçivəsində “Şuşa qalası” adlı braşürlər toplusu çap edilmişdir. Toplunun müəllifi Vasif Quliyevdir.
Toplu 10 braşürdən ibarətdir. Hər braşür şəhər haqda bir mövzuya həsr edilib. Bunlar aşağıdakılardır:
1.Şəhərin yaranması;
2.Məhəllələr və küçələr;
3.Toponimlər;
4.Tarixi-memarlıq abidələri;
5.Flora və fauna;
6.Müqəddəs məkanlar;
7.Karvansaralar, hamamlar, bazarlar;
8.Sənətkarlıq;
9.Ticarət;
10.Bulaqlar;
Azərbaycan Respublikası Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən Azərbaycan və ingilis dillərində nəfis şəkildə çap edilmiş toplu şəhər sakinləri, qonaqlar və turistlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

İksmedia.az

Azərbaycanın minilliklər boyu yaranmış şərəfli tarixinin ağ günləri çox olub. Bu, dövlətimizin cahanşümul dövrləri ilə şərtlənir. Biz, Azərbaycana bağlı tarixdə iz salmış böyük dövlətlərimiz, ağıllı və qüdrətli hökmdarlarımız haqda fəxrlə düşünür, yazır və danışırıq. Bunlar xalqımız üçün də, ayrı-ayrı vətəndaşlarımız üçün də çox qürurverici hisslərdir. Qədim və şanlı tarixə malik olmaq milli müdrikliyin böyük simasıdır və bütün bunlar çox gözəldir.
Ancaq vətənimizin soyuq və qaranlıq dövrləri də çox olub. Bu, əsasən yadelli işğalçıların, qaniçən imperiyaların ölkəmizi yağmalaması, əsarət altında saxlaması və xalqımızın zülm içərisində qaldığı dövrləri əhatə edir. Hətta bir sıra dövrlərdə bu cür qaranlıq əsarət dövrü ayrı-ayrı regionlarımızın qəsbkarlar tərəfindən işğalı ilə baş verib. Müasir tariximizdə Qarabağın böyük bir hissəsinin erməni qəsbkarları tərəfindən işğala məruz qalması və təxminən 30 illik bir dövrü əhatə etməsi xalqımıza ciddi mənəvi zərbə olub və əsrlər boyu qazanılmış mənəvi və iqtisadi sərvətlərimizin talanması ilə nəticələnib.
Əslində, kökü-köməci bilinməyən ermənilərin bizə əzəli və əbədi düşmənə çevrilməsi dünya imperialist siyasətinin acı meyvəsidir. Lakin Azərbaycan xalqı, məhz, birləşmiş imperialist qüvvələrə qarşı mübarizədə qalib gələrək torpaqlarını işğaldan azad etməyə nail oldu. İmperialistlər də, köksüz ermənilər də xalqımızın əzmkarlığı, ordumuzun igidliyi, rəhbərimizin müdrikliyi sayəsində ədalətə məcbur edildi.
İndi vandal düşmən tərəfindən viran qoyulmuş şəhər və kəndlərimiz yenidən, müasir standartlar səviyyəsində tikilir, qurulur, torpaq dirçəlir, işğaldan azad edilmiş zonada həyat canlanır. Zəfərlərimizin memarı Prezident İlham Əliyev Qarabağda aparılan quruculuq işlərinin ən xırda məsələsindən tutmuş iri layihələrə qədər bütün fəaliyyəti diqqətlə izləyir və prinsipcə, öz sərəncamları, məsləhətləri və tövsiyələri ilə birbaşa quruculuq işlərində iştirak edir. Regionda mədəni irs abidələrinin bərpası və ya yenidən canlandırılması isə əsasən Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun xətti ilə həyata keçirilir. İşlər gedir və Qarabağ hər gün bir neçə qədəm də özünə qayıdır.
Qarabağın ağ günləri başlayır. Artıq bərpa edilərək istifadəyə verilmiş obyektlər və tarixi abidələrin, mədəni irs subyektlərinin yaratdığı panoramdan bunu aydın görmək olur. Mən bu prosesdə diqqəti cəlb edən bir nüansa toxunmaq istəyirəm. Xalqımızın inanc məbədləri olan məscidlərin bərpası sürətlə və ən yüksək meyarlarla aparılır. Bu məbədlərdən biri də Ağdam Cümə məscididir. Məscidin tarixi, ermənilər tərəfindən gördüyü zülmlər hamıya məlumdur. Hazırda məscid bütün gözəlliyi ilə əhalinin istifadəsinə hazırdır, sadəcə, Ağdamda məskunlaşma başlayanda hər şey yerini alacaq.
Tarixi mənbələrdə “Ağdam” sözünün etimologiyası “ağ ev” kimi tərcih olunur və bunun da fəlsəfi və mənəvi anlamı tamamilə əsaslıdır. Bu da gözəldir ki, məscidin bərpası zamanı onun binasının və minarələrinin taxtapuşu ağ dəmirdən vurulub. İdeya-mənəvi və tarixi baxımdan bu, tamamilə yerində atılmış addımdır, çünki şəhərin adının məhz ağ dəmirdən vurulmuş taxtapuşdan götürülməsi versiyası ortadadır. Ancaq, bu işdə bir nüans var ki, ağ dəmir material olaraq qara dəmirdən dəyərli olsa da, daşıdığı formulu əyani şəkildə, izahatsız, vizual olraq zəif təcəssüm etdirir. Üstəlik, “ağ ev” anlayışının tarixi-mənəvi dəyəri indi yeni çalarlar qazanıb və bu mənada onun dəyəri olduqca yüksəlib. Sovet dövründə Azərbaycanın var-dövləti Rusiyaya axdığına görə regionlara kifayət qədər maliyyə ayırmaq imkanı yox idi. İndi isə.., Qarabağın ağ günləri bundan sonra olacaq. Əslində proses başlayıb. Bir baxın, sovet dövründə Laçın torpağına daş qoyanlar lənətlənirdi. Niyə? Ona görə ki, inkişaf yox dərəcəsində idi. 14 mənzilli, iki mərtəbəli yaşayış binası 3-4 ilə güclə tikilib başa çatdırılırdı. Ancaq indi Laçına baxanda adamın ürəyi açılır. Eləcə də Füzuli şəhəri! Necə də gözəldir! Yığcam, rahat və müasir şəhər. Sovet dövrünün Füzulisi kasıb bir kənd təsiri bağışlayırdı. Zəngilan, Cəbrayıl, Qubadlı da həmçinin. Şuşa tikilib başa çatdırılandan sonra dünya miqyasında ən gözəl şəhərlərlə yarışa qatılacaq. Eynilə də, Ağdam, öz möhtəşəmliyi ilə göz oxşayacaq. Lakin ağ günlərin vizual anlamda təqdimatı gözəl və möhtəşəm olmaqla yanaşı həm də ideyanın çatdırılması baxımından vacibdir. Yəni, Ağdamın Cümə məscidinin binasının və minarələrinin taxtapuşu parlaq, gün işığında bərq vuran ağ metaldan hazırlansa daha məqsədəuyğun olar. Rusiyanın iri şəhərlərində, o cümlədən Moskvada olanlar görüblər: kilsələrin künbəzləri, qüllələri gün işığında necə bərq vurur, əhalinin, xüsusilə turistlərin diqqətini dərhal cəlb edir və şəhərin möhtəşəmliyini təcəssüm etdirir. Ağdamın da həm söz olaraq mənası, gözəlliyi, möhtəşəmliyi, müasir yaşayış tərzi ağ rəngə bağlı olmalıdır. Və bu rəng şəhərin arxitekturasında parlaq şəkildə əks olunmalıdır ki, lazımı effekti verə bilsin.
Qarabağın ağ günlərinin memarı möhtərəm Prezident İlham Əliyevdir. Buna heç bir şəkk-şübhə yoxdur. Buna görə də işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə ağ parlaq rəngli “Dəmir Yumruq” abidələrinin ucaldılması da zəfərlərimizin təcəssümü olmalıdır. Məsələn, Ağdamın Şahbulaq qalasının ərazisində, qaladan daha uca nöqtədə ağ nikeldən belə bir abidə ucaldılsa, onun parlaq şüalarını Şuşadan, Xankəndidən, Ağdamdan və digər ətraf ərazilərdən görmək mümkün olar. Bu isə o deməkdir ki, Qarabağda Pənah xan dövrünün tarixi faktı kimi müdafiə qalası, İlham Əliyev dövrünün zəfər faktı kimi “Dəmir Yumruq” tarix salnaməmizdə yer alar.
Diqqətə almaq lazımdır ki, ağ rəng həm də sülh rəngidir. Bu mənada dinimizin sülhpərvər xarakteri, dəmir yumruq siyasətinin isə azadlığın, ədalətin yumruqla təmin edilməsi ilə yanaşı həm də sülhə xidmət etməsi nəzərə çarpdırılar. Dəmir yumruq sərt olduğu qədər də, sülh uğrunda işə düşən qüvvəni xarakterizə edir.
Düşünürəm ki, bu təklifi mütəxəssislərimiz diqqətə alsa Ağdam şəhərinin ağ günlərinin ideya anlamı daha mükəmməl ifadə olunar və ağ rəng şəhərin rəmzinə çevrilər.
Novruz Novruzov
jurnalist